Læknablaðið - 15.12.2012, Blaðsíða 36

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Urræði fyrir verðandi
mæður í vímuefnaneyslu
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
„Hér á Landspítalanum hefur verið starf-
rækt teymi í tvö ár sem hefur sérhæft sig
í meðferð og aðstoð við foreldra sem eiga
við geðraskanir að stríða en nýlega hefur
verið tekið upp formlegt samstarf við
fíkniskorina á Teigum þannig að í teym-
inu eru nú tveir hjúkrunarfræðingar sem
gera okkur kleift að veita foreldrum með
fíknivanda sömu aðstoð," segir Anna
María Jónsdóttir geðlæknir á geðsviði
Landspítala en hún flutti á dögunum er-
indi á málþinginu Fjölskyldan og barnið
um vímuefnaneyslu mæðra á meðgöngu.
Teymið sem kallað er FMB-teymið (for-
eldrar - meðferð - barn) er upphaflega
samvinnuverkefni geðsviðs og kvenna-
og barnasviðs og hófst í ársbyrjun 2011.
„Markhópurinn er foreldrar á meðgöngu
og í eitt ár eftir fæðingu barns, sem eru
með geðrænan vanda/fíknivanda og/
eða tengslavanda við barn sitt. Þetta er
þverfaglegt teymi og í því eru geðlæknir,
deildarlæknir, sálfræðingur, geðhjúkrun-
arfræðingur, sálgreinir, ljósmóðir, félags-
ráðgjafar, myndlistarkona (sköpun og tján-
ing), ritari og nú tveir hjúkrunarfræðingar
úr fíkniskor sem sinna mæðrum/for-
eldrum sem nota vímuefni, aðallega áfengi
og kannabis en einnig eru konur sem hafa
notað önnur vímuefni." Allir starfsmenn
teymisins eru í hlutastarfi og alls eru um
þrjú stöðugildi í teyminu.
Nágrannaþjóðirnar hafa náð góðum árangri
„Við sáum að foreldrar með fíknivanda
voru ekki að ná að nýta sér þjónustu
FMB-teymisins jafnvel og þeir sem áttu
eingöngu við geðrænan vanda að stríða.
Við höfum einnig séð að barnshafandi
konur með fíknivanda voru ekki að nýta
sér hefðbundin meðferðarúrræði við fíkni-
vandanum; það er svo margt annað að
gerast í lífi þeirra og við viljum því þróa
sérhæfða meðferð fyrir barnshafandi kon-
ur. Þessum hópi hefur verið veitt sérhæft
meðgöngueftirlit í áhættumæðravernd á
kvennadeild Landspítala, með mjög þéttu
eftirliti á meðgöngunni, yfirleitt á viku til
tveggja vikna fresti. Hins vegar var þörf
á frekari þverfaglegri aðkomu fagfólks á
sviði fíknimeðferðar og geðrænnar með-
ferðar, með áherslu á samhæfða nálgun,
varðandi meðgöngueftirlit, fíknimeðferð,
og stuðning við foreldrahlutverkið fyrir
þennan hóp."
Á síðasta ári voru tilvísanir til teymis-
ins alls 170 og þar af voru 10 konur sem
höfðu verið í neyslu, en hættu henni þegar
þungun kom í ljós.
„Ein kona var í viðhaldsmeðferð með
Subutex á meðgöngu, en hún hafði tekið
parkódín forte í hámarksskömmtum.
Önnur kona var lögð inn gegn vilja sínum
á deild 33 á grundvelli 30. grein barna-
verndarlaga vegna neyslu á meðgöngu.
Síðan má segja að viðbótarhópur á þessu
ári séu konur sem hafa verið í neyslu allt
að 6 mánuðum fyrir þungun og þær eru
um 30-40 talsins á ári."
Anna María segir að margt megi læra
af reynslu hinna Norðurlandaþjóðanna en
þar er mæðrunum og börnum þeirra fylgt
eftir í 5-6 ár eftir fæðingu. „Við þurfum að
byggja upp samskonar meðferð og eftir-
fylgd fyrir þennan hóp því hann er mjög
brothættur og er það lengi. Það er sérstök
fallhætta fyrir þennan hóp þegar barnið
er orðið nokkurra mánaða og sérstaklega
þegar brjóstagjöf lýkur. Það skiptir miklu
máli að hafa góða samvinnu milli stofnana
og lagt er upp úr góðu samstarf við heilsu-
gæsluna, félagsþjónustuna, barnaverndina
og aðrar stofnanir sem koma að fíknimeð-
ferð sem eru að sinna fjölskyldunni.
Þegar mæður eru að nota vímuefni
á meðgöngu er áhersla lögð á að hjálpa
þeim að skilja hvaða áhrif efnin geta haft
á barnið og þetta mótíverar þær í fiestum
tilfellum til þess að hætta. Þetta er við-
kvæmur hópur í mikilli áhættu á heilsu-
farslegum og félagslegum vandamálum og
það er full þörf á að halda áfram að byggja
upp þjónustu sem sinnir margþættum
þörfum þessa hóps. Það er alveg ljóst að
snemmtæk sérhæfð úrræði eru góð fjár-
festing og forvörn fyrir samfélagið."
Margþættur fósturskaði af neyslunni
Skaðinn sem vímuefni hafa á fóstrið og
þroska þess er margvíslegur og fátt er
hættulegra fyrir ófætt barn en óhófleg
áfengisneysla.
„Alkóhól veldur mestum fósturskaða
vegna þess að það fer í alla vefi líkamans
þar sem það er bæði vatns- og fituleysan-
legt og fer yfir fylgjuna og nákvæmlega
sama magn mælist í blóði móður og barns.
Vandinn er oft falinn og því þarf að spyrja
beint um neyslu. I danskri rannsókn
frá 2003 kom fram að 70-80% þungaðra
kvenna drakk áfengi á meðgöngu en oftast
er lítið áfengi notað eftir að þungun er
komin í ljós, 1 eining á viku, en 1% kvenna
notar meira en 6 einingar á viku. 25-50%
kvenna viðurkenndu að hafa notað 5
einingar eða meira í að minnsta kosti eitt
skipti áður en vitað var um þungun og
3,5% kvenna viðurkenndi að hafa notað 5
einingar eða meira eftir þungun. Óhófleg
áfengisneysla á meðgöngu getur valdið
FAS (Fetal Alcoholic Syndrotne) sem lýsir
sér í sérstöku andlitsfalli barnsins, en að
minnsta kosti tvö einkenni þurfa að vera
til staðar til að uppfylla greiningarskil-
merki. Önnur einkenni fósturskaða vegna
áfengisneyslu eru vaxtarskerðing (þyngd,
lengd og höfuðummál), taugaskaði (of-
virkni, væg greindarskerðing), breytingar
á EEG (minnkun á ERP), hegðunarerfið-
leikar (árásargirni), einbeitingarerfiðleikar,
hjartagallar, klumbufótur og gallar í þvag-
og kynfærum."
Önnur fíkniefni geta sannarlega valdið
alvarlegum skaða á barni í móðurkviði og
nefnir Anna afleiðingar kannabisneyslu og
annarra efna sem þekkt eru meðal fíkni-
efnaneytenda. „Kannabis er næstalgeng-
asta fíkniefni á eftir alkóhóli og það fer
yfir fylgju- og blóð-heilaþröskuld og getur
valdið heilaskaða á fóstri. Börnin fæðast
minni, léttari og með minna höfuðummál
664 LÆKNAblaðið 2012/98