Læknablaðið - 15.12.2012, Blaðsíða 46

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Greiningar fyrr og nú
Óttar Guðmundsson
geölæknir
ottarg@landspitali.is
Nú á vordögum gaf ég út bókina Hetjur
og hugarvíl sem fjallar um geðgreiningar
í íslendingasögum. Þessi bók er öðrum
þræði hugsuð sem ádeila á greiningaræði
nútímageðlækninga þar sem hægt er að
finna nafn og sjúkdómsnúmer bæði á
raunverulega sjúkdóma og atferli sem for-
feðurnir töldu fullkomlega eðlilegt.
Síðustu vikur hef ég fylgt bókinni eftir
með uppistandi í Landnámssetrinu í Borg-
arnesi þar sem ég fjalla um geðveiki og
greiningarviðmið í Egilssögu við góðar
undirtektir.
Margir eru þeir sem vilja fá geðgrein-
ingu og engar refjar. Þetta sannreyndi ég
þegar ég vann á göngudeild geðdeildar.
Um tíma var eitt helsta meðferðarúrræði
bráðamóttökunnar að senda fólk í svo-
kölluð greiningarviðtöl. Sumum fannst
það jafngilda úrlausn að standa í langri
greiningarbiðröð.
Þeir fáu sem voru metnir alheilbrigðir í
þessu ferli urðu fyrir miklum vonbrigðum.
Þetta átti sérstaklega vel við um þá sem
komu til að fá ADHD-greiningu. Þeir
brugðust venjulega reiðir við og sögðust
mundu leita réttar sins (til að fá greiningu)
annars staðar.
Margir leituðu til deildarinnar vegna
alls konar tilvistarvanda, ástarsorgar,
hjónabandsvanda, kvíða, síþreytu,
almennrar óhamingju og vansældar, próf-
kvíða, svefnleysis, heilsukvíða, námserfið-
leika, tölvugláps, mótlætis eða áfalla.
En hver svo sem einkennin voru fengu
þau flest hver nýtt nafn og númer í heimi
geðlækninga.
Einn sjúklinga minna sagði einu sinni
að góð greining væri gulli betri og til
margra hluta nytsamleg. Nýlega lofuðu
okurlánafyrirtækin að afskrifa allar
skuldir hjá geðsjúkum. Mikill fjöldi fyrr-
verandi og núverandi sjúklinga hefur haft
samband og beðið um töfravottorð til að
galdra burt slíka skuldsetningu.
Úttnr í uppistandsstellingum á sýningu sinni á
Söguloftinu í Landnámssetrinu. Sýningin fékkfjórar
stjörnur í DV hjá ]óni Viðari jónssyni, einum strangasla
leikdómara landsins. Fyrirhugaðar erufleiri sýningar
eftirjól.
Mynd: jóliann Páll Valdimarsson.
Geðgreining er á stundum eins og kær-
leikurinn; hún fyrirgefur allt, trúir öllu,
breiðir yfir allt, umber allt og fellur aldrei
úr gildi.
A íslandi eru 17.000 manns á örorku.
Það lætur nærri að geðgreining komi við
sögu hjá 11-12.000 manns af þeim hópi.
Þegar sölutölur geðlyfja eru skoðaðar má
ætla að 50-60.000 manns séu með ein-
hverja slíka greiningu í sjúrnalakerfum
spítalanna, heilsugæslunnar og sjálfstætt
starfandi lækna. Þetta er stór hópur og
margir hafa fengið geðgreiningu vegna
einhverra tilfinningalegra vandamála og
eðlilegra geðshræringa.
Læknar koma til móts við kröfur
sjúklinga sinna í nýjum heimi þar sem
heilbrigðið er einfaldlega leiðinlegt og
óspennandi. Kannski má segja að verið sé
að skrifa Islandssöguna upp á nýtt með
nýjum greiningum og persónusögu fólks
með geðlyfjum.
Þegar greiningakerfi geðlækninga er
beitt á hetjur íslendingasagna blasa við
brenglaðar manneskjur. Ég fann marga
sem falla undir greiningarskilmerki pers-
ónuleikaraskana og má þar frægastar telja
«borderline» kvenskörunga eins og Hall-
gerði Langbrók, Guðrúnu Ósvífursdóttur
og Bergþóru Skarphéðinsdóttur. Margar
karlhetjur eru illa haldnar af sjálfhverfum
narsissisma eins og Gunnar á Hlíðarenda,
Kári Sölmundarson, Gunnlaugur orms-
tunga o.fl. Aðrir eru siðblindir eins og
Grettir Ásmundsson, Skarphéðinn Njáls-
son, Mörður Valgarðsson og Gísli Súrsson.
Rauður þráður Njálssögu eru átök
tveggja borderline kvenna, Hallgerðar
og Bergþóru. Þær eru sveiflóttar í lund,
öfundsjúkar, afbrýðisamar, hégómlegar
og barnalegar. Þegar þeim lendir saman er
fjandinn laus eins og gerist á geðdeildum
þegar tvær konur með þessa röskun lenda
inni samtímis. Þær stöllur linna ekki
látum fyrr en bæði Fljótshlíðin og Land-
eyjarnar eru blóði drifnar.
Hjónaband þeirra Gunnars og Hall-
gerðar á Hlíðarenda er eins og martröð
hvers hjónabandsráðgjafa. Fjölskyldan er
klofin í einingar sem berast á banaspjót-
um. Rannveig móðir Gunnars leggur sitt
að mörkum með því að standa með syni
sínum í blíðu og stríðu og hata tengda-
dóttur sína.
Á Bergþórshvoli söfnuðu Njáll og Berg-
þóra í kringum sig öllum sínum börnum
og tengdabörnum og komu í veg fyrir að
nokkur flytti að heiman. Andrúmsloftið
einkenndist af spennu, flokkadráttum,
öfundsýki og vænisýki. Skarphéðinn og
Bergþóra sverjast í bandalag gegn Njáli
og skjólstæðingum hans. Brennan sjálf er
eins og katharsis að gömlum sið þar sem
borinn er eldur að þessu pestarbæli sam-
særa og illmælgis.
Meira að segja ofbeldismaðurinn og
sykkópatinn Skarphéðinn er látinn deyja
eins og dýrlingur kaþólsku kirkjunnar
674 LÆKNAblaöið 2012/98