Læknablaðið - 15.12.2012, Blaðsíða 14

RANNSÓKN
Sveit
Sjávarþorp
Mynd 2. Algengi sykursýki 2 íkörlum (48%) og kottum, sem bjuggu í Reykjavík i967,
skipt eftir búsetu í mismunandi landshlutum fyrstu 20 ár ævinnar; aöiagaö er fyrir
kyni og aldri (60 ára). Láréttu Hnurnar sýna aölagað meöalalgengi þeirra sem ólust upp
í sveit (2,7%) og sjávarþorpi (5%). Vikmörk eru sýndfyrir liverja súlu (95% CI) og
fjöldinn að baki þeirra er þessi:
Úr sveit (heildarfjöldi 5195): Vestur- og Norðveslurland (1640), Norðurland (1002),
Austurland (290), Suðurland (2263). Úr sjávarþorpum (heildarfjöldi 6140): Vestur-
og Norðvesturland (1918), Norðurland (1233), Austurland (935), Suðurland (743),
Reykjanes (1311). Búsettir í Reykjavtk frá fæðingu (6476).
ólust upp í sveit voru heldur eldri að meðaltali en einstaklingar í
hinum hópunum tveimur. Gildi þríglýseríða, líkamsþyngdarstuð-
uls og slagbilsþrýstings voru heldur hærri í körlum sem bjuggu í
Reykjavík og nágrenni frá fæðingu en þeirra sem komu úr sveit, og
reykingar voru algengari bæði meðal karla og kvenna sem bjuggu
þar frá fæðingu. Menntunarstig var áþekkt í öllum búsetuhópum
og voru yfir 20% karla með framhaldsmenntun. Konur voru með
talsvert lægra menntunarstig en karlar, sérstaklega þær sem
bjuggu við sjávarsíðuna fyrstu 20 ár ævinnar, en í þeim hópi voru
6% með framhaldsmenntun miðað við 10,8% kvenna sem bjuggu
á höfuðborgarsvæðinu frá fæðingu.
Lífsskilyrði voru vissulega ólík eftir héruðum landsins á fyrri
hluta 20. aldar og því var ákveðið að kanna algengi sykursýki 2
eftir búsetu á mismunandi landssvæðum til sjávar og sveita eins
og sýnt er á mynd 2. Ekki var skipt hér eftir kynjum, en leiðrétt
fyrir aldri og kyni. Áberandi munur fannst á algengi sykursýki 2
meðal fólks sem ólst upp í sveit á austanverðu landinu miðað við
þá sem bjuggu í sveit á Suðurlandi fyrstu 20 ár ævinnar. Munurinn
á algengi sykursýki 2 eftir búsetu við sjávarsíðuna á mismunandi
landsvæðum er ekki eins mikill, þótt algengi væri lægra meðal
fólks frá Reykjanesi, Vesturlandi og Vestfjörðum en þeirra sem
komu frá sjávarsíðunni norðan-, austan- og sunnanlands, þar
sem algengið var nánast það sama og meðal þeirra sem bjuggu í
Reykjavík og nágrenni frá fæðingu.
Umræða
Helstu niðurstöður voru þær að karlar sem ólust upp í sveit voru í
43% lægri áhættu á að fá sykursýki 2 síðar á ævinni miðað við að
hafa búið í Reykjavík og nágrenni frá fæðingu. Konur sem ólust
upp í sveit voru í 26% lægri áhættu á að fá sykursýki 2 síðar á
ævinni miðað við jafnöldrur sem bjuggu í Reykjavík frá fæðingu.
Enginn áhættumunur greindist meðal karla sem bjuggu fyrstu
20 árin í sjávarþorpi miðað við í Reykjavík, en meðal kvenna var
algengið nánast það sama meðal þeirra sem ólust upp í sjávarþorpi
og í sveit og var umtalsvert lægra en þeirra sem bjuggu í Reykjavík
frá fæðingu, þótt munurinn næði ekki tölfræðilegri marktækni.
Mögulega var aðbúnaður karla sem bjuggu í sjávarþorpum áþekk-
ur því sem gerðist í Reykjavík, meðan karlar í sveit á sama tíma
bjuggu við annan kost. Aðbúnaður kvenna í sveit og við sjávar-
síðuna virðist samkvæmt þessum tilgátum hafa verið svipaður.
Engar sambærilegar erlendar rannsóknir á langtímaáhrifum
búsetu í uppvexti á algengi sykursýki 2 hafa fundist. Flestar rann-
sóknir á algengi eru þverskurðarrannsóknir þar sem skoðað er
algengi á sama tíma í borg og dreifbýli og hafa þær sýnt að víða
í Norður-Ameríkuu, Ástralíu3-4 og Evrópu5 er algengi sykursýki
hærra í dreifbýli, en á svæðum í Suðaustur-Asíu6'8 er þessu öfugt
farið. Þennan mun má að líkindum rekja til gjörólíks aðbúnaðar
fólks í dreifbýli í iðnaðarsamfélögum og í þeim löndum sem enn
stunda landbúnað að gömlum sið.
Þegar algengi var kannað með tilliti til búsetu í mismunandi
landshlutum reyndist það lægst meðal einstaklinga sem ólust upp
í sveit á austanverðu landinu. Við skoðuðum einnig algengi eftir
landshlutum með því að sameina hópa sem höfðu búið í sveit og
við sjávarsíðuna og reyndist algengi sykursýki vera lægst meðal
einstaklinga sem komu frá Vesturlandi og Vestfjörðum. Nær-
tækustu skýringarnar á þessum mun eru mismunur á umhverfis-
aðstæðum og afkomu einstaklinga á umræddum landsvæðum á
þeim tíma sem þátttakendur í rannsókninni voru að alast upp.
Erfðafræðilegar upplýsingar um svæðisbundna einangrun innan
landsvæða á árunum 1910-1935 liggja einnig fyrir.26 Mismunandi
erfðaeiginleikar gætu skýrt að hluta mögulegt viðnám gegn
myndun sykursýki 2 eða aukna áhættu af erfðafræðilegum grunni
og væri áhugavert að kanna það nánar.
Munurinn á grunnmæligildum þátttakenda í búsetuhópunum
á miðjum aldri var ekki nægilega mikill til að skýra þennan mikla
mun á algengi sykursýki milli búsetuhópa. Hlutfallsleg áhætta var
til dæmis nánast sú sama eftir að leiðrétt hefur verið fyrir gildum
á þríglýseríðum, líkamsþyngdarstuðli og slagbilsþrýstingi og til
viðbótar reykingum, menntun, hreyfingu í frístundum og aðkomu
í rannsóknina á mismunandi tíma. Menntunarstig var svipað
meðal karla í öllum hópum, sem bendir til að lítill munur sé á
þjóðfélagsstöðu milli búsetuhópa. Ásókn í frekari menntun kann
að hafa verið einn af hvötunum til búsetuflutninga, þótt eftirsókn
eftir ábatasamri vinnu hafi einnig verið mikilvægur þáttur.
Mismunandi fæðuframboð og neysluvenjur er annar mikil-
vægur þáttur sem kann að skýra þennan mun á algengi sykursýki
2 milli búsetuhópa. Mikilvægustu upplýsingar sem við höfum um
mismunandi neysluvenjur til sveita og sjávar er rannsókn Mann-
eldisráðs íslands sem var gerð árið 1939-1940,20 á tíma þegar stór
hluti af rannsóknarhópnum var að flytja á höfuðborgarsvæðið.
Mestur var munurinn á neyslu mjólkur og mjólkurafurða, en
neysla þeirra var tvöfalt meiri á sveitaheimilum heldur en við
sjávarsíðuna og í Reykjavík. Meira kjötmeti og slátur en minni
fiskur var á borðum fólks til sveita en í Reykjavík. Hlutfall fitu var
einnig hærra í sveitum og hitaeiningafjöldi meiri á sveitaheimilum
en í Reykjavík (meðalhitaeiningar karla voru 3553 á dag miðað
642 LÆKNAblaðið 2012/98