Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Qupperneq 6

ENNGANGUR RTTSTJORA
þingi í apríl síðastliðnum undir yfirski'iftmni Hvert stefiiir íslensk forn-
leifiafi-æði? þar sem fornleifafræðingar kornu saman til þess að ræða
kennilegar forsendur fræða sinna og takast á um markmið og leiðir. Þær
fjórar greinar sem hér birtast um íslenska fornleifaffæði eru byggðar á
erindum sem flutt voru við það tækifæri og gera hvorttveggja í seim að
lýsa og greina þróun íslenskrar fornleifaffæði á síðustu öld og rökræða
þær ffæðikenningar sem liggja rannsóknum til grundvallar.
Þeir Gavin Lucas og Kristján Mímisson leita báðir skýringa á því hvers
vegna kennileg umræða innan íslenskrar fornleifafræði hefur ekki haldið
í við þróun fræðigreinarinnar í nágrannalöndunum. Gavin dregur í því
sambandi fram tvö sérkenni íslenskrar fornleifaffæði: Annars vegar er þar
varla um neitt forsögulegt tímaskeið að ræða, hins vegar hafa rannsókna-
verkeffd verið tiltölulega fá og smá og lítið hefur farið fjnir svokölluðmn
björgunaruppgröftmn en slíkar rannsóknir hafa um margt skerpt sýn
fornleifafræðinga á grundvallarspurningar um markmið fornleifa-
rannsókna. I Ijósi þess að nú hafa ytri skilyrði fornleifarannsókna hérlend-
is breyst kallar Gavin eftir víðari umræðu um kennilegar forsendur þeirra
þar sem nýjar hugmyndir um efhismenningu fái að njóta sín. Hann
leggur áherslu á að rannsókn á efhislegum minjum á ekki að vera upp-
fýllingarfræðigrein sem kemur til skjalanna þegar ritheimildum sleppir,
heldur á hún rétt á sér jafnhliða öðrum fræðigreinum sem fást við for-
tíðina. Og þar skiptir nýliðin fortíð síst minna máli en löngu liðnar aldir.
Kristján Mímisson glímir líka við samband fornleifa og rithéinúlda í
grein sinni, sem og samband tæknihyggju og sagnahyggju sem hann telur
hafa verið alltof ráðandi í íslenskri fornleifaffæði. Hann hvetur til þess að
fornleifafræðingar takist af alvöru á við þá lífseigu hugmynd að rit-
heimildir hafi yfirburði yfir fornleifar og ræðir kröfur sem uppi hafa
verið um að (söguleg) fornleifafræði skilgreini sig sem sérhæfða fræði-
grein. I framhaldi af því bendir Kristján á hvernig viss mótsögn felst í
kröfum um sérhæfingu annars vegar og þverfaglegri samvinnu hins vegar
og boðar það sem hann nefnir faglausa hugsun. Með henni er leitast við
að losa rannsóknir úr viðjum sértækra aðferða og túlkana en hrinda af
stað orðræðu sem rúmar mörg sjónarmið í senn og er gagnrýnin á
aðferðir sínar og túlkanir. Kristján bendir á landslagsfornleifaffæði sem
þann vaxtarbrodd innan íslenskrar fornleifaffæði þar sem rækta megi
þessa nýju hugsun og skapa nýja orðræðu í póstmódernískum.anda.
Steinunn Kristjánsdóttir rekur í grein sinni áhrif póstmódernískrar
4