Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Qupperneq 22

GAVIN LUCAS
Þrátt fyrir að ísland væri öfgakennt dæmi var ástandið hérlendis ekki svo
frábrugðið því sem gerðist í öðrum Evrópulöndum fyiir miðja öldina.
Fomleifafræði var stunduð með því að ráðist var í meiri háttar verkefni og
séríræðingur í ákveðnu tímabili gat fullyrt að hann þekkti mestallt ef ekki
allt efnið. Breski fomleifafræðingurinn Gordon Childe er skýrt dæmi um
þetta en allt frá þriðja áratugnum og fram á þann sjötta ferðaðist hann um
allar trissur og viðaði að sér efni í samantekt sína um forsögu Evrópu og
hann skoðaði með eigin augum meirihluta alfra forsögulegra safhgripa.
Það sem breytti öllu þessu var einfaldlega uppgangur björgunarfom-
leifafræði. Þegar kom fram yfrr miðja öldina tók fomleifauppgröftum að
fjölga í norðanverðri Evrópu í kjölfar endurskipulagningar bæja og
samgöngukerfa og ýmissa náma og verksmiðja sem því tengdust.
Sérstaklega varð þróunin hröð á munda og tíunda áratugnmn. Þetta hafði
tvennt í för með sér: í fyrsta lagi fjölgaði þeim fomleifafræðingum sem
unnu í hverju landi og í öðm lagi fjölgaði uppgraftarsvæðum og magn
fomleifagagna margfaldaðist. Þessi skyndilega fjölgun gagna á síðari
hehningi og einkum síðasta fjórðtmgi tuttugustu aldar hafði mikil áhrif á
eðh fomleifafræðilegrar hugsunar í flestum löndum Evrópu. I Bretlandi og
á Norðurlöndum - einkum í Svíþjóð og Noregi, síður í Danmörku - varð
þróunin helst í uppgangi í þéttbýlisfomleifafræði (e. urban archaeology) og
þeim áhrifum sem hann hafði á miðaldafomleifafræði. Stórir uppgrefdr
innan þéttbýhs á sjöunda og áttunda áratugnum eins og í Winchester í
Englandi eða Þrándheimi í Noregi veittu gnótt nýrra gagna og gátu af sér
nýjungar í uppgraffartækni.23
Island sker sig greinilega úr að þessu leyti. Hér varð ekki eins víðtæk
enduruppbygging og á Norðurlöndunum og í Bredandi þó að aug-
ljóslega hafi verið ráðist í ýmsar ffamkvæmdir, einkum í höfuðborginni.
Við uppgröftinn í miðbæ Reykjavíkur á áttunda áratugnum lögðu Svíar
línurnar,24 en helsti munurinn lá í umfanginu: þetta var eini meiri háttar
björgunamppgröfturinn á þessu tímabili og þar að auki var þykkum
þéttbýlisjarðlögum eins og alltítt er í borgum ekki fyrir að fara í Reykja-
vík - ólíkt því sem var í Lundi eða Þrándheimi. I raun var Reykjavík þorp
frá seinni hluta átjándu aldar sem hvíldi ofan á norræntun minjum án
23 Hans Andersson, „Medieval Archaeology in Scandinavia“; Chris Gerrard,
Medieval A rcbaeology.
24 Else Nordahl, Reykjavík from the archaeological point ofview. Uppsala: Societas
Archaeologica Upsaliensis 1988.
20