Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Qupperneq 27

ÍSLENSK FORNLEIFAFRÆÐI
nokkuð augljóst að fomleifafræðingar hér ættu ekki að hunsa ritheimildir
heldur nýta þær kunnáttusamlegar. Þetta þarf að skoðast sem verkefni
ífamtíðarinnar, ekki afturhvarf til fortíðar.
I víðara samhengi má segja að þessi nýja og breytta hugmynd um
elhismenningu hafi gert fomleifafræðina að vísindum sem fást íýrst og
fremst við efnismenningu, óháð tíma og stað. Hún snýst ekki um rann-
sókn á „gömlum hlutum“, og ekki einu sirmi tun rannsóknir á tíma-
skeiðum þar sem ritheimildir em ekki til eða takmarkaðar. Það er hægt
að beita fomleifaffæði á hvaða tímaskeið sem er með jafn góðum árangri
- hún á jafn mikinn rétt á sér við rannsóknir á nútímasamfélögum eins
og forsögulegum og umfang þeirra ritheimilda sem em tiltækar hefur
enga þýðingu. Þetta er ástæða þess að í fomleifafræði, sér í lagi í Norður-
Ameríku, hafa nýstárlegustu og mest ögrandi rannsóknimar tengst
átjándu, nítjándu og tuttugustu öld. Eg tel vera til mjög einfalt próf sem
greinir fomleifafræðinga í tvo hópa eftir því hvaða svör þeir gefa við
spumingunni: 'Ielur þú skipta meira máli að stunda rannsóknir á eldri
minjum en yngri?
Ef dæma má af því hvemig rarmsóknir dreifast á tímabil í flestum
löndum, Islandi þar með tahð, myndu flestir fornleifaffæðingar svara
þessari spumingu játandi. Og mér finnst það áhyggjuefni vegna þess að
það segir að í raun hafi fornleifafræði mesta þýðingu þar sem engar
ritaðar eða munnlegar heimildir era til og að efdr því sem þeim fjölgar
minnki mikilvægi fornleifafræði. Það er auðvitað þessu viðhorfi að kenna
hve mjög skortir rannsóknir á síðari tímabilum. Og því fylgir jafnffamt
að skrifað er undir það að fornleifaffæði sé og verði í meginatriðum
undirskipuð sagnfræðinni - en ef málum er svo háttað, vekur það furðu
mína hvers vegna fólk sem samþykkir það er fornleifafræðingar. Ef ein-
hver áhtur eindregið að ritheimildir séu meira virði en efhisminjar til að
skdlja fortíðina þá skil ég ekki af hverju sá hinn sami gerðist ekki sagn-
fræðingur. Því með því viðhorfi verður öll fornleifafræði að nppfyll-
ingarfræðigrein — sem er aðeins stunduð vegna þess að við höfum engar
ritaðar heimildir. Svo ekkert fari milli mála: ég er algerlega sammála því
að ritheimildir geti veitt upplýsingar um fortíðina sem efnisminjar geta
ekki gert; en hið gagnstæða er einnig reyndin. Þegar allt kemur tdl alls
snýst máhð um hvort fomleifafræði er stunduð til að svara sagn-
ffæðilegum eða fornleifafræðilegum spumingum.
Eg hneigist tdl að halda að flestdr fornleifaffæðingar trúi á mátt forn-
25