Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Page 69

STAÐAISLENSKRAR FORNLEIFAFRÆÐI
flestir búsettir erlendis, í Reykjavík eða kaupstöðum en tiltölulega fáir í
sveitum landsins og þá helst prestar. Félagið var því langt í frá að vera
þversneið af íslensku samfélagi, en það hafði skýr markmið sem miðuðu
að því að efla söguvitund og styrkja ákveðna sýn á fortíð þjóðarinnar. Sú
sýn stóð í beinu samhengi við pólitískar skoðanir meirihluta félags-
manna, sem voru fyrst og fremst þjóðemislegar þó eflaust hafi verið
misjafht hversu langt einstakir menn vildu ganga í sjálfstæðisátt. Félagið
stóð fýrir fornleifarannsóknum í meir en aldarfjórðung og var á vegum
þess safhað gríðarlegum fróðleik um íslenskar fornleifar. Hann var að
stærstum hluta settur í samhengi við það sem þá var talið skipta máli í
sögu Islendinga: Islendingasögur og stofitanir íslenska þjóðveldisins.
Niðurstöður rannsóknanna birtust jafhharðan í árbók félagsins og höfðu
bein áhrif á fræðilega umræðu, ekki síst um sannfræði fornsagnanna sem
þá var langfýrirferðarmesta viðfangsefni íslenskra hugvísindamanna.
Þó að þessar rannsóknir teljist nú úreltar og þær hafi verið á mörkum
þess að flokkast undir vísindi vora þær í takt við samtímann og skiluðu
beinum árangri til samfélagsins. Mikilh þekkingu var safnað, nýjar hug-
myndir urðu til og athygli var vakin á íslenskum fornleifum á
alþjóðavettvangi, sem leiddi m.a. til þess að fræðimenn á borð við Daniel
Braun lögðu leið sína hingað til að stunda rarmsóknir sem tóku þeim
íslensku langt fram í vísindalegum gæðum.
Aþreifanlegur árangur af þessari starfsemi allri var stofiiun embættis
þjóðminjavarðar 1907 og með því hefst annar kaflinn í sögu íslenskra
fomleifarannsókna. Það er millikafli, stöðnunarskeið fyrir fornleifarann-
sóknir þó talsverð athafhasemi hafi verið á skyldum sviðum, t.d. í ör-
nefhasöfnun og uppbyggingu safnkosts Þjóðminjasafhsins. I embættistíð
Matthíasar Þórðarsonar (1907-1947) dró verulega úr vettvangs-
athugunum frá því sem áður hafði verið og það litla sem embættið gróf
virðist fýrst og fremst hafa verið fyrir utanaðkomandi þrýsting.
Uppgreftdr Matthíasar á Bergþórshvoli, Bólstað og í Herjólfsdal bera
þess allir merki að hann hafði ekki sjálfur brennandi áhuga á slíku starfi.
Greinilegt er að Matthías fann sig knúinn til að grafa á þessum stöðum
vegna áhuga almennings og bókmenntafræðinga á að vita meira um
lykilstaði úr bókmenntasögunni. Hinar rýru niðurstöður sýna hins vegar
að það skorti allt ffæðilegt samhengi til að gefa þessum rannsóknum gildi.
Allur þessi mokstur skilaði ekki öðru en myndefni fýrir útgáfur Islend-
ingasagna - engar nýjar hugmyndir kviknuðu og engin umræða fór af stað.
67