Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Blaðsíða 88

GUÐMUNDUR HEIÐAR FRÍMANNSSON
skoðun sem athöfn sem varðar mann sjálfan og að láta skoðun í ljósi sem
athöfh sem varðar aðra fyrst og ffemst. Skoðanir sem maður hefur án
þess að láta þær í ljós koma ekki til kasta tjáningarfrelsisreglunnar. Hún
nær einungis tál þeirra skoðana sem maður lætur í ljós og um þær skiptir
mestu hvort þær varða mann sjálfan eða aðra. Andmælendumir virðast
ekki hafa lesið verk Mills gaumgæfilega.
Onnur athugasemd við rök Mills er sú að hann rökstyðji ekki af hverju
hann telji að tjáningarffelsi leiði til þess að sannleikurinn komi í ljós,
hann virðist einungis ganga að þessu vísu.11 Af hverju ætli hann geri það?
Astæðan virðist fyrst og fremst sú að hann gengur að því vísu að skoðanir
sem settar eru fram séu ræddar í þaula, á þær sé hlustað og þær gagn-
rýndar. En tjáningarfrelsið eitt og sér tryggir í sjálfu sér ekkert um það
að menn skiptist á skoðunum, takist á um ólík viðhorf. Reglan heimilar
eimmgis að allir láti í ljós skoðanir sínar, reglan sem slík gerir enga kröfu
um að aðrir taki mark á því sem maður segir, hlusti og rökræði. Mér
virðist þetta vera skynsamleg athugasemd við röksemdir Mills en hann
kann enn að eiga sér nokkurt hald í því að skoðanir séu ekki einkaeign
heldur almenningseign og þess vegna sé líklegt að aðrir nálgist þær á
þeim forsendum að þær séu settar fram af einlægni og í þeim ásetningi
að segja eitthvað sem er líklegt til að vera satt. En það getur alltaf hent
að það sem maður lætur frá sér fara sé ekki skýrt orðað, of flókið og
óskiljanlegt og nær því ekld til lesanda eða áheyranda. Meðal annars þess
vegna getur stundum farið svo að ffamsetning skoðana kalli ekki ffam
nein viðbrögð, fari fyrir ofan garð og neðan hjá öllum þorra viðtakenda
og stuðli þess vegna ekki að því að sannleikurinn komi fram í því máli
sem um er fjallað. En Mill á sér það til afbötunar að hann gæti sagt að
auðvitað kynni þetta að gerast en að öðru jöfhu, sé hugsun sett fram, ætti
hún að kalla fram viðbrögð. Hið eðlilega samhengi þess að hugsanir eru
látnar í ljós er í samskiptum tveggja eða fleiri manneskja.
m
Bæði Kant og Mill eru sammála um að tjáningarffelsið sé nauðsynlegt til
að einstaklingarnir nái fullum þroska og öðlist fullt sjálffæði en þeir orða
11 Báðar þessar athugasemdir eru raktar í grein Onora O’Neill „Rethinking Freedom
of the Press“ (í handriti), 2. hluti greinarinnar. O’NeilI veltir ekki fyr'r sér hugs-
anlegri málsvörn Mills.
86