Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Qupperneq 92

GUÐMUNDUR HEIÐAJR FRÍMANNSSON
Flest tjáning er þannig að ekki vakna neinar spumingar um það hvort
hún nýtur vemdar tjáningarfrelsisreglunnar eða ekki. Það er þó ekki svo
að öll tjáning njóti vemdar. Það var áður nefnt að samkvæmt íslensku
stjómarskránni og að eðlilegum skilningi okkar á ábyrgð á eigin gjörðum
þá verðum við að ábyrgjast tjáningu eigin skoðana f\TÍr dómi. Það er hins
vegar ekki ljóst hvaða tjáning skoðana fellur utan sviðs reglunnar. Alls
staðar þar sem tjáningarfrelsi er meginreglan er almenn samstaða mn að
sum tjáning skoðana eða meintra staðremda sem kann að skaða annan
einstakling, fyrirtæki eða stofnun falli undir vemd reglunnar svo framar-
lega sem hún varðar mikilvæga hagsmuni almennings. Skaði eða tjón
annars getur samt verið nægileg ástæða til að takmarka tjáningarfrelsi.
Við skulum skoða dæmi. Upplýsingar sem birtar em um bága
fjárhagsstöðu fyrirtækis geta valdið því að það verður gjaldþrota og fjöldi
manns missir vinnuna og vemlegar eignir. Við skulum gefa okkur að
mögulegt hefði verið að reisa fjárhaginn við ef þessar upplýsingar hefðu
ekki verið birtar. Þá er dæmið þannig að það er birtingin eða tjáningin
sem veldur skaðanum, ekki endilega aulaháttur og slök frammistaða
stjómenda og starfsmanna. Það er líklegt að tjáningarfrelsisreglan m}mdi
vemda slíka birtingu. Samt veldtn slíkur verknaður augljósum skaða. Ef
ég gef hins vegar manni á kjafdnn og brýt í honum nokkrar tennur þá á
fómarlambið kröfu til þess að ég bæti honum skaðann og ofbeldisverkið.
Verknaður á borð við kjaftshögg nýtur ekki verndar laganna. Hvað er
svona merkilegt við tjáningu sem skaðar annað fólk að hún nýtur verndar
laga og stjórnarskrár en kýling ekki?
Hvers konar skaða getur tjáning valdið? Hún getur valdið nokkrum
tegundum af skaða:
1. Tjái menn skoðanir sem era líklegar til að leiða til k\hða, ótta eða
áfalls gæti verið um að ræða tjón sem menn bíða af tjáningunni en
ekki meingerð eins og henni var lýst hér að ffaman.
2. Skaðinn getur verið afleiðing af því að tjáningin stuðlar að því að
aðrir mynda sér neikvæða skoðun á því sem tjáningin fjallar um. Aug-
ljósu dæmin em af því þegar vegið er að æra manns. En þetta á líka
við dæmi eins og það sem nefht var hér að ofan þegar birting upp-
lýsinga veldur því að fyrirtæki verður gjaldþrota.
3. Tjáning á borð við þá að kalla eldur þegar maður er staddur í leikhúsi
9°