Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Síða 95

TJÁNINGARFRELSIÐ: FORSENDUR OG RÖKSTUÐNTNGUR
vera rétt að lýsa sambandinu á milli ábyrgðar og skaða einhvern veginn
á þessa leið: a) Sá sem lætur í ljós skoðun og rökstyður hana ber ekki
ábyrgð á því að annar fallist á hana jaínvel þótt skoðunin reynist röng; b)
sá sem lætur í ljós skoðun og rökstyður hana ber ekki ábyrgð á athöfh
annars sem hefur falhst á hana og athöfnin er afleiðing skoðunarinnar
eða á afleiðingum athafnar hans. Sá sem lætur í ljós skoðanir sem hann
telur vera réttar og sennilegar, jafitvel þótt þær reynist rangar, ber því
ekki ábyrgð á afleiðingum þess að aðrir fallast á sjónarmið hans. Þess
vegna eru engin rök til þess að takmarka tjáningarfrelsið á þeim for-
sendum að menn kunni að hafa rangt fyrir sér og valdi því að aðrir hafi
rangt fyrir sér líka. Þetta mætti kalla hina kantísku grunnreglu um
tjáningarfrelsið því hún byggist á því að taka sjálfræði alvarlega.16
En mér virðist að þessi regla takmarkist við að sá sem heldur skoðun
eða sjónarmiði fram geri það í þeirri trú að það sé satt eða líklega satt. Sé
hann vísvitandi að ljúga að öðrum þá er eðlilegt að hann beri ábyrgð á
orðum sínum og þeir sem hugsanlega hafa glapist til einhvers í krafti
orða hans gætu átt kröfu á hendur honum og samfélagið getur refsað
honum.1' Mörk tjáningarfrelsisins ráðast um sumt af þeim ásetningi sem
vakir fyrir segjanda, sé sú greining rétt sem ég hef rakið. En það er
sjálfsagt að velta fyrir sér hvert er meginatriðið um mörk tjáningar-
frelsisins? Það flýtur af því sem áður var sagt, menn virðast hafa farið út
fyrir mörk þess sem eðlilegt getur verið, þegar þeir banna kenningar eða
skoðanir. Það virðist ekkert óeðlilegt við að banna framleiðslu eða sölu á
kjarnorkusprengjum og birtingu þeirra upplýsinga sem leiða til þessa
vegna þess að það kemur í veg fyrir að allir verði verr settir eftir á en
áður. Sama á ekki við tjáningu sem kann að hafa aðrar ofangreindar teg-
undir skaða í för með sér. Það verður að meta í hvert sinn. En hvað með
að banna rit sem boðaði þjóðfélagsbyltingu? Mér virðist eðlilegt að segja
um slíkt dæmi að ekki væri heimilt að koma í veg fyrir útkomu slíks rits
16 T. Scanlon nefiiir þetta grunnreglu Mills. Sjá sama rit, bls. 160-161. Mér virðist að
kenna megi regluna við Kant sem segir einfaldlega að Mill og Kant eru um sumt skyldir.
17 Immanuel Kant. 1797/1968. „Úber ein vermeintes Recht aus Menschenliebe zu
ltigen.“ I Kants Werke. Band VIII. Abhandlungen nach 1781. Walter de Gruyter & Co,
Berbn, bls. 423-430. í þessari ritgerð heldur Kant því fram að ábyrgð manna á
orðum sínum og afleiðingum þeirra sé önnur segi þeir satt en þegar þeir ljúgi. Mér
virðist Kant hafa rétt fyrir sér í þessu þótt þessi skoðun hafi röklegar afleiðingar sem
geti reynst erfiðar viðfangs. Mér virðist þetta skýra ólíka afstöðu til þess að segja satt
og ljúga í samhengi þessarar ritgerðar.
93