Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Blaðsíða 101

TJÁNINGARFRKI.SID: FORSENDUR OG RÖKS I'UDNINGUR
ræðisskipulagi ber að tryggja ákveðna íjölbreytni í efni til að efla
lýðræði og lýðræðislega umræðu.22 Fyrirtæki í nútíma umhverfi eru
rekin til að hagnast á þeim. Ef þau hagnast ekki hætta þau starfsemi.
Allt sem þau gera verður að lúta þessu markmiði. Þess vegna leitast
þöhniðlar við að framleiða efhi sem er ódýrt en vinsælt. Það leiðir til
einhæfs framboðs á efhi. Þeir bjóða því ekki upp á fjölbreytt efni sem
eflir lýðræðið. Þess vegna verður að greina á milli fjölmiðlafrelsis og
tjáningarffelsis og gera ríkari kröfur til fjölmiðla en einstaklinga.23
3. Fjölmiðlar nútímans halda til dæmis sKkum kynstrum af efni að
almenningi að það er útálokað fýrir nokkurn mann að vega og meta
það sem hann fær. Það er ekki alltaf þannig að allt þetta efhi standist
stranga kröfu um að vera beinlínis satt og rétt og stuðlar þess vegna
að því að rugla fólk fremur en upplýsa. Þessi ókjör beinlínis draga úr
hkum á því að hver og einn rökræði og meti skoðanir eða upplýsingar
sem ffam eru bomar af einhverri yfirsýn eða þekkingu. Þau em af
öflu hugsanlegu tagi en sennilega er stærstur hlutdnn nú um stundir
skemmtiefni, efhi um frægt fólk, tísku og íþróttir. An þess að ég vilji
sérstaklega draga úr gildi þessa efnis þá er það svo að magnið eitt
þaggar niður í flestu því sem ekki er efst á baugi hverju sinni og
stuðlar þar með ekki að þeirri fjölbreytni skoðana sem æskileg er. Þar
með gerir það einstakflngana óvirka þiggjendur sem hvorki leitast við
að meta það sem á borð er borið né að hafa áhrif á eigið samfélag.
Þetta era allt merkileg rök en mér virðast þau engan veginn duga til
að rökstyðja sérstakar hömlur á fjölmiðla. Það er rétt að ójöfnuður er á
milli einstaklinga og fjölmiðlafýrirtækja. En það má jafha með ákveðnum
reglum um skyldur þölmiðla að birta leiðréttingar verði einstaklingar
fýrir óréttmætri árás eða athugasemdum frá fjölmiðli. Það er líka rétt að
nútíma fjölmiðlar, sérstaklega sjónvarp, hafa sterka tilhneigingu til ein-
hæfni í efnisframboði. Gegn þessu er lítið að gera gagnvart dagblöðum
22 Sjá Hörður Einarsson. 1998. „Tjáningarfrelsi og skoðanafrelsi.“ I Jón Steinar Gunn-
laugsson, Hannes Hólmsteinn Gissurarson og Þórarinn Eldjám (ritstj.) Afmælisrit:
Davíð Oddsson fimmtngur 17. febníar 1998. Bókafélagið, Reykjavík, bls. 485-503.
23 Sjá Judith Lichtenberg. 1990. „Foundations and The Limits of Freedom of The
Press.“ I J. Lichtenberg (ritstj.) Democracy and Tbe Mass Media. Cambridge Uni-
versity Press, New York, bls. 102-135. I þessari grein reifar Lichtenberg þessi rök
mun ítarlegar en hér er gert. Onora O’Neill heldur fram svipuðum skoðunum í
ritgerð sinni „Rethinking Freedom of the Press" (í handriti).
99