Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Page 104

ÓLAFUR PÁLL JÓNSSON
Það sem er nýtt og mikilvægt er að unnið skuli að slíkri áætlun á jafn
faglegan hátt og raun ber vitni og að heildstæðar tillögur skuh settar frarn
og rökstuddar með jafo skýrum hætti. Hér sláptir t\ænnt e.t.v. mestu
máh: (i) þær forsendur sem eru lagðar til grundvailar lúta fýrst og fremst
að því sem á að friða, hvort heldur um svæði, vistgerðir eða einstakar
tegundir er að ræða, og (h) litdð er á náttúru landsins sem eina heild en
ekki sem sundurlaust samsafo afmarkaðra svæða og einstakra tegunda.
Þáverandi umhverfisráðherra, Siv Friðleifsdóttir, var enda óþreytandi að
minna á að vegna þessarar áætlunar væri umræðan um
náttúruvemdarmál á tímamótum.
A grundvelli tillagna Umhverfisstofaunar vann ráðuneytið eigin
tillögur um friðlýsingar. En tillögur ráðuneytisins em ekki jafa lofeverðar
- þar ræður gamaldags hugmtmdafræði enn ríkjum. Það var þá bara
umræðan sem var á tímamótum, ekki sjálf náttúruvemdin. Áætlun ráðu-
neytisins er langt frá því að vera framsækin, eins og tillögur Umhverfis-
stofaunar gefa þó fallt tilefai til. I fýrsta lagi skortir alla sam-
hengishugsun í tillögur ráðuneytisfas og í öðm lagi veigrar ráðunejfað
sér við að taka af skarið um þau svæði á hálendinu þar sem hagsmunir
friðunar kunna að stangast á við aðra hagsmuni, t.d. virkjanahagsmuni -
þar sem krafan um friðun stangast á við kröfa um hefðbundna nýtingu,
þar skal krafan um friðun víkja. Hugmyndir umhverfisráðunetfasins
draga því dám af gamaldags hugmjmdafræði sem setur talsmenn friðunar
í varnarstöðu hvenær sem viðbúið er að hagsmunir náttúmverndar
stangist á við aðra hagsmuni. Eg kalla þessa hugmyndafræði varnar-
stöðuhugmyndina um friðun. Þessi hugmyndafræði hefar drottnað jdir
almennri umræðu um friðrm og hennar sér bæði stað í tillögum um hvað
skuli friða og ekki síður í umgengni manna um landsvæði sem þegar hafa
verið friðuð.
Vamarstöðuhngmyndin um friðun
Hverjar eru hugmyndir stjórnvalda um friðun? Hér vakna annars vegar
spurningar um þátt löggjafarvaldsins og hins vegar um þátt ffain-
kvæmdavaldsins. I framhaldinu mun ég einkum beina sjónurn mínum að
framkvæmdavaldinu. Hugmyndir ffamkvæmdavaldsins um friðun birtast
fýrst og fremst í athöfaum þess, hvað það hefar gett í friðunar- og
náttúruverndarmálum og hvernig það virðir friðlýsingar. Ræður um
mikilvægi hreinnar og óspilltrar náttúru skipta hér engu máli því fögur
102