Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Page 122

ÓLAFUR PÁLL JÓNSSON
legu gildi eða jafavel mennmgarsögulegu gildi.25 Vemdargildið er sett í
forgrunn og því verður ekki viloð til hliðar af einum saman hagfa’ænmis-
sjónarmiðum. Þetta þýðir ekki að vemdargildinu verði aldrei vikið tál
hhðar fýrir nytjagildi, heldur að einber hagkvæmni dugi ekki til. Hvað
þarf þá til? Það þarf brýna ahnannahagsmuni. Þau nýlegu dæmi sem við
höfam um að vemdargildi hafi verið sett neðar nytjagildi em ekki dæmi
um að brýnir almannahagsmunir hafi staðið til. Það er engin brýn
nauðsyn á að reisa risaálver við Reyðarfjörð, og það var heldur engin
brýn nauðsyn á að vaða í þessar framfaæmdir áður en rammaáætlun um
nýtingu fallvatna var tilbúin. Það vom í ratm mjög takmarkaðir
hagsmtuiir sem urðu til þess að í einu vetfangi var strikað yfir mikilsvert
vemdargildi. Og það vom hagsmunir erlendra álfi-amleiðenda sem vom
þyngstir á metunum.
Augljósasta gildi friðunar stórra landsvæða er vistfræðilegt: Til verður
griðastaður fyrir dýr og gróður og þau ferh sem hafa getið af sér þá
náttúm sem við þekkjum í dag fá að halda starfi sínu áfram án afskipta
mannsins. En friðun hefur Kka fagurfræðilegt gildi. Þegar landsvæði er
gert að friðlandi er ekki einungis verið að setja það til hhðar og meina
athafaaglöðum einstaklingum að umtuma því og spilla. Með þfa að friða
landsvæði eins og Þjórsárver eða Kringilsárrana er lögð áhersla á vist-
fræðilegt og jarðfræðilegt gildi svæðisins á kostnað hugsanlegs nota-
gildis. Náttúra svæðisins er sett í forgrunn á meðan möguleikum svæðis-
ins á að þjóna tæknilegri sköpunargáfa mannsins er vikið til hliðar. Þetta
hefur í för með sér að í stað þess að litfið sé á svæðið sem einbert hráefin
- efhivið fýrir hugvitssemi mannsins - er litfið á það sem hlut sem hefur
sjálfstætt gildi, sem er uppspretta verðmæta sem við finnum ekki í því
manngerða umhverfi sem flestir lifa í dag frá degi. Náttúrunni er stillt
upp andspænis manngerðu umhverfi þar sem nánast allt sem við
komumst í návígi við hefar það hlutverk að þjóna okkur. Og náttúrunni
er stfillt upp sem sjálfstæðum vemleika.
Friðun hefar því að þessu leyti svipaðar afleiðingar fyrir landsvæði
2:> Við veginn sunnan Skaftár gegnt Kirkjubæjarklaustri var til skamins tíma hóll sem
kallaður var Sönghóll. Sagan segir að þar hafi munkar firá Þykkvabæ hafið upp raust
sína og sungið þegar þeir komu til Klausturs að heimsækja nunnumar sem þar voru.
Þær þusm þá upp í hlíð og í Sönghelli og sungu á móti. Hóllinn hafði talsvert
vemdargildi, ekld vegna þess að hann væri jarðfræðilega merkilegur - Land-
brotshólamir em öragglega jafh óteljandi og eyjamar á Breiðafirði. Vemdargildi
þessa hóls var tengt menningarsögu þjóðarinnar. Og því var nokkur eftirsjá að
hólnum þegar hann var notaður í ofambtuð í hringveginn eitt sumar.
120