Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Page 162

GUÐNI ELISSON
Minjar þær sem varðveittar eru á Þjóðminjasaíiiinu verða augljóslega
ríkulegri efdr því sem nær dregur okkur í tíma og gera má ráð fyrir að
langstærstur hluti þeirra mtma sem ekki eru til sýnis á sýningu
Þjóðminjasafhsins (98% safngripa) tilheyri síðustu t\Teimm- til þremtu:
öldum. Að sama skapi hlýtur það að vera ýmsmn vandkvæðum bundið að
finna muni frá elstu tímaskeiðum sem varpa ljósi á alla þóra leiðarþræði
sýningarinnar.58 Sú freisting hlýtm að vera fyrir hendi að fylla upp í
eyðurnar með yngri minjmn sem hugsanlega eru sambærilegar því sem
glatast hefur frá fyrri tímum. Þá freistingu hefðu aðstandendm- sýning-
arinnar átt að standast, þó svo að slíkt gæti hugsanlega komið niðm- á
mikilfengleika hennar. Af hverju var ekki fremm vahn sú leið að draga
eyðmnar fram og þalla um þær á upplýsandi hátt?
Annað dæmi rnn að aðstandendm sýningarinnar hafi ekki látið minja-
þurrð aftra sér er herbergið sem fjallar um svartadauða, drepsóttina frá
1402. Herbergið tilheyrir 1400-1600 tímaskeiðinu, en munirnir sem þar
eru til sýnis varpa litlu ljósi á viðfangsefhið. I Ipmningu á mununum er
sagt: „Menn reyndu að verjast sjúkdómum með ýmsu móti, með bænmn
og reglubundnu helgihaldi, en einnig báru menn á sér eða höfðu nærri
sér margs konar verndargripi, oft með áletrunum, til að bægja frá veik-
indum og dauða.“ Undir skýringarskiltinu má finna rúnakefli frá 16.-18.
öld, nælu með fangamerki Krists og Maríu meyjar, og klébergskringlu
með gati, en hún fannst á bæ sem fór hugsanlega í eyði í svartadauða.
Rúnakeflið var samkvæmt þessu gert milli 1501 og 1799, og gæti því allt
eins tengst bólusóttinni 1707-09, eða bara verið almeim fyrirbæn. Hið
sama má segja um næluna þó að tdssulega megi ætla að trúarlíf
landsmanna hafi staðið í miklum blóma á árunum 1402-03. Klébergs-
kringlan er sama marki brennd. Hún segir okkur ekkert um svartadauða,
ekki frekar en almennar eigur einstaklings sem deyr úr krabbameini
varpa ljósi á sjúkdóm hansd9
„Afleiðingar svartadauða“ er samheiti hinna sýningarmunanna í
herberginu. Þeir eru „útskorin fjöl, líklegast frá 15. öld“ og „reiðakúlur
og söðulskildir frá 17. og 18. öld, með gröfnum fyrirbænum og skraut-
greftri sem ber viss einkenni hins íslenska stíls.“ Hér er að mínu mati
seilst ansi langt í sögulegri túlkun. Það er bratt að tengja söðul-
skreytingar frá 18. öld drepsótt frá aldamótunum 1400, jafnvel þó að
58 Leiðarþræðirnir fjórir eru: Atvinna og lífskjör, húsakostur og búseta, listdr og
handverk, félagsmenning og tunga.
59 Ekki þá nema að því leyti að svartidauði hafi óbeint leitt til varðveislu minja vegna
þess að svo margir bæir lögðust í eyði.
160