Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Síða 198

IAN HODDER
er eitt fyrsta rit\rerkið sem út kom um kennilega fornleifafræði en þar gerir
Hodder grein fyrir kennilegum nálgunum á fornleifafræði og setur fram gagn-
rýni á virknihyggju (e. processualisvi - nýju fornleifaffæðina). \úrknihj?ggja hafði
komið ffam á sjöunda áratugnum og valdið byltingu í fornleifarannsóknum. í
henni fólst pósitívísk afstaða til fornleifa, með mikilli áherslu á megmdlegar
aðferðir. I takt við póstmóderníska strauma á níunda áratugnum gagnrýndu
margir af yngri kynslóð fornleifaifæðinga þessa nálgun út frá ýmsum sjónar-
miðum, einkum afstæðishyggju. Þar fór Hodder fremstur í flokki. Öfugt við
virknihyggju er síðvirknihyggja - póst-prósessúahsmi - hins vegar ekki einn skóli
heldur miklu ffemur gagnrýni úr ýmsum áttum á takmarkanir eldri aðferða. Það
er því hæpið að líta á Hodder sem leiðtoga einhverrar ákveðinnar skoðunar eða
nálgunar, nema þá þeirrar að það sé lífsnauðsynlegt fyrir fornleifafræðina að
innan hennar fari fram kennileg umræða. Slík umræða var nánast óþekkt fyrir
hans tíð og ennþá er sú skoðun algeng meðal fornieifaff æðinga að kenningar séu
óþarfi og tímasóun.
A seinni árum hefur Hodder lagt áherslu á tækifærin sem nútímafjölmiðlar -
einkum og sér í lagi internetið - opna fyrir miðlun fornleifaffæðilegra upp-
lýsinga, og hvaða áhrif bættur aðgangur almennings - ekki síst í þróunarlöndum
- hefur og mun hafa á það hvernig fornleifarannsóknir eru ffamkvæmdar; hvaða
spurninga er spurt og hvernig upplýsingar eru túlkaðar. Eins og honum verður
tíðrætt um í greininni sem hér fylgir einkennist kennileg umræða í fornleifa-
fræði um þessar mundir miklu frekar af fjölbreytileika en skotgrafahernaði milli
tveggja kennilegra nálgana - eins og var um hríð á níunda áratugnum. Áherslan
er ekki lengur á að akademískir fornleifafræðingar á Vesturlöndum geti bætt
aðferðir sínar og skilning á fortíðinni heldur á rétt annarra hópa - almennings
og fræðimanna utan Vesturlanda - til að túlka fornleifar eftir sínu höfði. Ian
Hodder er einn af þeim fáu hugsuðum sem hafa bæði sett ffam byltingarkennda
gagnrýni á eldri viðhorf og náð að leiða umræðuna áffam, langt fram úr þeirri
kappræðu sem byrjað var með.
I greininni dregur Hodder saman þróun í kennilegri umræðu síðustu ttæggja
áratuga og sést vel á þessum texta sem birtist árið 2002 að mjög hefur dregið úr
þeim andstæðum sem menn töldu ekki alls fyrir löngu vera algjörar milli
virknihyggju og síðvirknihyggju. Orðið virknihyggja er nýyrði sem smíðað var
við þýðingu þessarar greinar. Það nær yfir þá afstöðu og aðferðafræði sent kom
ffam meðal bandarískra og breskra fornleifafræðinga á sjöunda áratug 20. aldar
og hefur á ensku gengið undir ýmsum heitum, m.a. ‘New archaeology’, ‘systems
theory’ og ‘processualism’. Ekkert af þessum heitum lýsir þessari stefnu vel en
196