Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Qupperneq 207

KENNILEG FORNLEIFAFRÆÐI
hlutieysis og algildis í höfuðvígi virknihyggjunnar, Bandaríkjunum. Utan
Bandaríkjanna þótti virknihyggjan bera augljósan svip heimsvaldastefhu
og allt frá Ástrah'u til Afríku og Lapplands fóru að heyrast annars konar
raddir, strax á 9. og 10. áratug 20. aldar.
Eg mun hér á eftir fjalla nánar um ástæðurnar fyrir aukinni fjölbreytni
innan kennilegrar fomleifafræði á síðustu missemm. Fram að þessu hef
ég einungis verið að benda á sambandið á milh virknihyggju og kröf-
unnar um samræmda kennisetningu. A jöðmm virknihyggjunnar var þó
strax á 8. áratug 20. aldar farið að tala fyrir arrnars konar kennilegum
sjónarmiðum. Á sviði sögulegrar fornleifafræði Norður-Ameríku hafði
Deetz (1977) hellt sér út í formgerðarstefnuna. I Kanada hélt Trigger
(t.d. 1978) uppi harðri gagnrýni á afneitun virknihyggjunnar á sögunni.
I Bretlandi kom fram áhrifamikil marxísk formgerðarstefna (Freidman
and Rowlands 1978).
A 9. og 10. áratug 20. aldar komu fram ýmsar stefnur sem skilgreindu
sig í andstöðu við virknihyggjuna. Hugtakið „síðvirknihyggja" getur náð
yfir tvennt. Annars vegar er það notað um það hvemig félagsfræði-
kenningum hefur verið beitt í breskri fomleifafræði en hins vegar um
allar þær mismunandi hugmyndir sem hafa komið ffarn í andstöðu við
virknihyggju 7. og 8. áratugs 20. aldar. Hvað snertir fyrri skilgreining-
una, sækir síðvirknihyggja hugmyndir sínar til hinna ýmsu afkvæma
strúktúralismans (t.d. póststrúktúralisma), marxisma (critical theory, ný-
marxisma og athafnakenninga) og gagnrýni á raunhyggjuna sem hefur
þróast yfir í umræðu um afstæðishyggju, túlkunarfræði og hluthyggju.
Síðvirknihyggja var upphaflega skilgreind sem gagnrýni á virknihyggju
(t.d. Hodder 1982b) en þróaðist svo sem sjálfstætt túlkunarkerfi (t.d.
Tilley 1991). Helstu þemu túlkunarkerfisins era þau að fortíðin sé merk-
ingarbær á mismunandi hátt, að mennirnir séu gerendur en ekki þolend-
ur sögulegra ferla, og að menningarlegar breytingar séu sögulegar og
ófyrirsjáanlegar.
Hvað varðar seinni skilgreininguna á síðvirknihyggju hafa á síðustu
missemm komið ffarn ýmis viðbrögð bæði við virknihyggju og síðvirkni-
hyggju í þrengri merkingunni sem lýst var hér að ofan. I Bretiandi hefur
t.d. verið sterk vakning í átt að fyrirbærafræðilegri nálgun. Þeir sem hana
aðhyllast, taka að mörgu leyti til greina ýmsar áherslur túlkunarskólans í
fomleifaffæði, en telja þó yfirleitt ógerlegt að lesa „í huga“ fólks úr
fortíðinni. I staðinn er lögð áhersla á að sýna fram á hvernig merkingu
205