Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Síða 6

ÞÓRHALLUR EYÞÓRSSON OG ÁSTA SVAVARSDÓTTIR
máUainnáttu (eða málhæfiui; e. competence)2 er greint á milli daglegs máls
í allri sinni fjölbreytni - vegna ýmiss konar tilbrigða, mismæla, ónák\-æmni
og ósamræmis eða ófullgerðra setninga — og þess málkerfis sem að baki
býr. Gert er ráð fyrir að þetta undirliggjandi málkerfi sé reglulegra og
stöðugra en sá beljandi straumur tungumálsins sem brýst fram í daglegu
tali fólks og að þetta kerfi sé hið eiginlega viðfangsefini málvísindannar' A
7. áratug 20. aldar — um líkt lejui og Chomsky kynnti fýrst hinar bylting-
arkenndu kenningar sínar um eðli tungumálsins og markaði þannig upp-
hafið að málkunnáttufræði (e. generative linguistics) — birtust niðurstöður
bandaríska málvísindamannsins Labovs um rannsóknir hans á Martha’s
Vineyard og í New-York-borg.4 Þar beindi hann sjónum sínum fýrst og
ffemst að tilbrigðum í málnotkun og komst að því að dreifing tilbrigðanna
er alls ekki tihdljanakennd heldur þvert á móti mjög kerfisbundin ef þau
eru skoðuð í ljósi ýmissa málfræðilegra og félagslegra þátta og að frávik frá
ríkjandi afbrigðum hafa mörg hver mjög skýra félagslega merkingu sem
málnotendur nýta markvisst. Niðurstöður Labovs hafa ekki reynst síður
áhrifamiklar en hugmyndir Chomskys og þessi fýrstu skrif hans marka
upphaf þess skóla í málvísindum sem kallaður hefur verið félagsmálfræði
(e. sociolinguistics). Nú hafa þessir tveir skólar í nútímamálvísindum þróast
hhð við hlið í hálfa öld, hvor með sitt sjónarhorn, Cðfangsefni og aðferðir.
Þar af leiðandi er hæpið að líta svo á að þeir hafi átt í beinni samkeppni sín
á milli en það verður heldur ekki sagt að legið hafi gagnvegir á milli þeirra
— frekar vinsamleg en afskiptalítil sambúð. Þó má nefha ýmis dæmi um
að einstakir málfræðingar eða rannsóknarverkefni hafi sótt innblástur í
báðar áttir og nærtækt dæmi um það er Rannsókn á íslensku nútíma-
máli — RIN — sem þeir Llöskuldur Þráinsson og Kristján Arnason stóðu
fýrir á árunum 1980-90. Þar má líka greina tengsl félagsmálfræði við eldri
rannsóknir í mállýskufræði. Félagsmálfræði spratt upp þegar tekið var að
rannsaka málnotkun fólks í borgum og bæjum og á sér því að nokkru leyti
rætur í mállýskurannsóknum en hins vegar kom í ljós að rannsóknar- og
2 Nú á dögum er talað um ytra mál (e. E-language) og innra mál (e. I-language)
eins og lesa má um í grein Höskuldar Þráinssonar í þessu hefd.
3 I inngangi að bókinni Soáolingtiistic Theory (1995, Oxford: BlacWell) talar kanad-
íski málfræðingurinn J.K. Chambers um flokkunarlögmál (e. axiont of'categoricity)
sem hann telur alla tíð hafa einkennt meginstrauminn í málfræði og málvísind-
um.
4 William Labov, 1963, „The social motivation of a sound change“, Word 19:273-
309; sami, The Social Stratification ofEnglish in New York City, 1966, Washington,
DC: Center for Applied Linguistics.
4