Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Side 15

UM HVAÐ SNÝST MÁLIÐ?
Ein mikilvæg afleiðing af þessari breytingu er sú að í setningafræði-
legum skrifum frá síðustu áratugum úir og grúir af ótækum setningum
sem eru settar þar viljandi til þess að gera grein fyrir tilteknum atriðum
í setningagerð viðkomandi máls. Við getum t.d. hugsað okkur að setn-
ingaffæðingur væri að bera saman orðaröð í íslensku og ensku. Ef hann er
málkunnáttufræðingur myndi hann kannski taka dæmi á borð við þessi til
skýringar (hér táknar stjarna að viðkomandi setning sé ótæk):
(2) a. Ég hef aldrei hitt Harald.
b. Harald hef ég aldrei hitt.
c. ‘Harald ég hef aldrei hitt.
(3) a. I have never met Harold.
b. *Harold have I never met.
c. Harold I have never met.
Með því að stjömumerkja (2c) og (3b) væri málkunnáttuffæðingurinn þá
að segja að þessar setningagerðir væru ótækar í íslensku annars vegar og
ensku hins vegar og síðan yrði ályktunin væntanlega á þá leið að íslenska
væri svokallað „sögn-í-öðm-sæti-mál“ en enska ekki. Það merkir m.a. að
sé einhver liður annar en frumlagið í upphafssæti setningar (sé t.d. „færð-
ur“ þangað eins og það er oft orðað) þá kemur persónubeygða sögnin
yfirleitt í öðra sæti í íslensku en í ensku kemur hún á eftir framlaginu og
þar með í þriðja sæti. Þetta sannprófa menn með því að bera setningar af
viðeigandi gerð undir dóm málnotenda, þar á meðal eigin dóm ef þeir tala
þau mál sem um er að ræða, og það er auðvitað eðlileg aðferð ef maður
hugsar um tungumálið sem eitthvað sem „býr“ innra með málnotandanum
og haxrn kann — og ef maður hugsar þá jafhframt um málffæði (þar með
talda setningafræði) sem lýsingu á þessari kunnáttu. Það er mikilvægur
þáttur í henni að „vita“ (eða ,,finna“) hvaða setningar eru ótækar.
Þrátt fyrir það sem nú var sagt vilja sumir málfræðingar gera grein-
virðast telja að það sé einhvers konar misskilningur að venjulegir málnotendur hafi
máltilfinningu: „Að þeirra mati [þ.e. málkunnáttuffæðinga] er málnotandinn
sjálfur dómbær um það, hvort setningar sem hann notar eru rétt myndaðar eða
ekki“ (Jón Axel Harðarson, „Islenskt mál,“ Morgunblaöið, 17. maí 2008). Þetta
getur nú varla verið sérskoðun málkunnáttufræðinga, eins ogjón Axel lætur í veðri
vaka, enda væri það verri sagan ef Islendingar t.d. gerðu sér enga grein fyrir því
hvaða mál þeir eru að tala þegar þeir segja eitthvað eða áttuðu sig ekki á því hvort
það sem þeir heyra er íslenska eða eitthvert annað mál. En það gera menn auðvitað
af því að þeir kunna móðurmál sitt og hafa tálfinningu fyrir því.