Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Síða 89

TILBRIGÐI í BYGGINGU FÆREYSKRA SKJALDRA OG ÍSLENSKRA ÞULNA
■að skipta um heitd eða miuxii inni í atriðum skjaldra, einnig um stöku atriði.
Það hefur áhrif á byggingu skjaldursins sem á í hlut og opnar stundum
möguleika á frekari breytingum, t.d. í tengslum við önnur skjaldur. Slíkir
möguleikar virðast þó að mestu vannýttir.
Tilbrigði taka þannig virkan þátt í byggingu nútíma skjaldra í fjarveru
sterkra og virkra textatengsla og þau eiga líka þátt í þeirri tiltölulega litlu
fjölbreytni sem er þó fyrir hendi í skjaldrum. Þar af leiðandi má Segja að
tilbrigði séu ráðandi afl í byggingu nútíma skjaldra. Þá er tvennt ffátalið: I
fyrsta lagi stjómar minnið og gleymskan úrfellingum úr skjaldri að miklu
leyti (þegar ekkert kemur í staðinn fyrir það sem fellt var úr), en í öðm lagi
ákvarða þau öfl sem réðu byggingu skjaldra áður fyrr (meðal annars texta-
tengsl) að ákveðnu leyti samsetningu minna og atriða í nútíma skjaldrum.
Forkönnun 2008 sýnir fækkun tilbrigða miðað við 20. aldar heimildir.
Það helst í hendur við það að textar sem nútímaviðmælendur fara með em
talsvert styttri en textar úr mörgum eldri heimildum. Aðeins fáein dæmi
um lengri skjaldur en tíu línur komu ffam í forkönnun 2008; flest slík dæmi
em um sömu skjaldur (t.d. Eg sat mær í götulíd) og/eða frá sömu viðmæl-
endum. Oll algengustu skjaldrin hafa annaðhvort alltaf verið stutt (þ.e. allt
frá elstu heimildum um þau) eða hafa nú í seinni tíð verið stytt. Dæmi um
hið síðamefnda er skjaldrið Uppi í eini eikilund sem er oft 20-30 línur í eldri
heimildum en oftast aðeins 4 (fyrstu) línur í könnun 2008.48
4. Niðnrlag
Af efhi úr forkönnun minni á varðveislu færeyskra skjaldra í byrjun 21.
aldar má álykta að tilbrigði í nútíma skjaldrum virðast vera orðin helsta
virka aflið í byggingu þeirra — samhhða því að virkni og vægi textatengsla
í byggingu skjaldra minnkar. Tilbrigði em einnig ráðandi afl í þeim fjöl-
breytileika sem þó er fyrir hendi í nútíma skjaldrum-, þau byggja að mestu
leyti upp fjölbreytni í greininni og viðhalda henxú.
Líklegt er enn ffemur að tilbrigði hafi einrúg verið eitt helsta afl í
byggingu skjaldra 20. og jafhvel 19. aldar. Ráðandi staða þeirra virðist
styrkjast í öfugu hlutfalli við núnnkandi vægi textatengsla. Þessi fullyrðing
bíður þó staðfestingar með nánari athugun.
4S Eina dæmið um lengri gerð skjaldursins í könnun 2008 er 22 línur hjá Su2, en hjá
þeim \iðmælanda koma fram ýmis athyglisverð og sjaldgæf tilbrigði, m.a. ein af
lengri gerðum skjaldursins Rógva lit á krabbaskel (sjá hér að framan).
8?