Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Side 188

HENRY ALEXANDER HENRYSSON
stæðukennd í þeirri augljósu og lýsandi merkingu sem fylgir orðunum. Sú
frumforsenda í heimspeki Leibniz að Guð hafi skapað hinn besta mögu-
lega heim er eitt slíkt dæmi. Það hefur verið hæðst að henni, enda Lrðist
hún ekki búa yfir meiri dýpt en svo að hún kalli beinlínis á að hvert og
eitt okkar máti hana við eigin reynsluheim. „Gæti heimurinn ekki verið
öllu skárri?“ spyrja þau sem hafa heyrt af Leibniz, hrista hausinn og svara
játandi. Hér er sjálfsagt um eðlileg viðbrögð að ræða. Okkur Lrðist í blóð
borið að efast um að nokkuð sé svo gott að ekki geti það skánað. Hitt er
svo einnig augljóst að fáir hafa þá reynslu af heimintun að gæðum hans sé
til dæmis ekki misskipt. Þannig koma einnig margs konar önnur heim-
spekileg hugtök eins og réttlætdshugtakið \dð sögu þegar við leggjum mat
á gæði þessa heims í hversdagslegum skilningi.
Höfuðmarkmið þessarar ritsmíðar eru býsna einföld. Eg mtm leitast
við að sýna fram á hvemig núkið af þeirri gagnrýni sem hefur verið sett
fram gegn forsendu Leibniz missir marks, hversu margbrotin hugmtmdin
er við nána aðgæslu og hvernig má túlka hana á mismunandi vegu. Hér
fyrir neðan mun ég því fyrst leitast við að sýna fram á að forsendan eins
og hún er gjarnan kynnt og tengd mannhverfri tilgangshyggju, eigi ekk-
ert skylt við þá kenningu sem Leibniz taldi sig vera að setja fram. Því
næst fer ég yfir hvernig forsendur heimspeki Leibniz birtast með óhkum
hætti í verkum hans og þær tvær ófiku kenningar sem virðist vera hægt að
beita til að skýra myndirnar. Að lokum reyni ég að taka afstöðu til þessara
kenninga. I blálokin verður svo tæpt á því hvernig forsenda Leibniz teng-
ist raunverulegum heimspekilegum vandamálum fremur en að standa ein
úti í fúamýri frumspeldlegrar ævintýramennsku. I leiðinni verður reynt að
varpa ljósi á dæmi sem sýnir kannski hvers vegna áhugafólk um heimspeki
og heimspekingar ættu að fara varlega í að taka við stöðluðum hugmynd-
um um höfunda sem fjallað er um í sögu heimspekinnar.
Bjartsýni
Fáir hafa í raun og veru lesið Leibniz sjálfan.2 Það er því ekki ólíklegt að
margir þeir sem kannast við þá hugmynd hans að við byggjum hinn besta
2 Viðtökur heimspeki Leibniz væru e£ni í langa grein. Það er kannski ekki fyrr en
á allra síðustu áratugum sem verulegur áhugi á heimspelá hans hefur komið fram
fyrir utan þýskumælandi ffæðasamfélag (þó má benda á eldri verk efrir Bertrand
Russell, C.D. Broad og G.H.R. Parkinson). Leibnizlést árið 1716 og voru þá áhrif
hans í heimspelá hverfandi. Safririt með verkum hans kom ekki út fyrr en efrir
miðja átjándu öld, en þá hafði heimspekd sem bæði andstæðingar og fylgjendur
nefndu „leibniz-wolffíska heimspelá“ verið allsráðandi í þýskum háskólum í
186