Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Blaðsíða 194

HENRY ALEXANDER HENRYSSON
fræðilegar útgáfur af hugmyndinni um mögulega heima.16 Hugtök eins og
„auðveldasta leiðin“ og „minnsta mögulega átakið“ voru samþykkt án þess
að spurt væri um uppruna þeirra og þóttu bera vott um nýja og breytta
tíma í eðlisfræði. I raun voru þessir fræðimenn ekki að segja neitt annað en
að náttúran gengi eftir forákvörðuðum og sem bestum ferlum.
Bestunarkenning
Sú frumforsenda Leibniz að Guð hafi skapað hinn besta mögulega heim
hefur því lítdð að gera með heimsmynd þar sem smjör drýpur af hverju
strái. Enn síður er það heimur þar senr grjót hefur einungis verið skapað í
þeim tdlgangi að aðalsmenn geti reist sér sem „dæilegasta“ kastala. Að Hsu
líkir Leibniz vandanum sem Guð stóð frarnmi fyrir Hð sköpun heimsins
við grjóthleðslu í bréfi til ffanska heimspekingsins Nicolas Alalebranche
frá árinu 1679.1' Hugmyndin virðist vera sú að líkt og hleðslumeistari
notar helst ekki hnöttótta steina í vegg vegna þess ónotaða rýrnis sem
m^mdist á milli þeirra þá sé Guð einnig bundinn slíkurn lögmálum unr
að allt sé nýtt til hins ýtrasta. Hins vegar er ekki alveg ljóst hvað Leibniz
á nákvæmlega við með þessari hugnrynd. Hann hefði gjarnan nrátt orða
hana skýrar, og raunar átt að gera það, enda var honum nrikið í nrun að
tala ekki eins og Descartes þar sem hugtakanotlour senr vísar til nauðsynjar
og nröguleika í vali Guðs þurfti að taka tillit til takmarkana mamrshug-
ans.18 Vrð höfum þó eina skýra vísbendingu unr það hvað Leibniz átti
við með þessu í lögmálinu sem hann nefrrir í grein 46 í Móriöðujræðunum
þar sem nauðsynjalaus sannindi - veruleikinn eins og rdð þekkjunr hann
- grundvallast á hinu „hæfrlega eða vali hins besta“.19 Þessi grundvöllur
16 Pierre-Louis Moreau de Maupertuis (1698-1759) var einn nrerkasti náttúru
vísindamaður átjándu aldar. Fáir lögðu jafh mikið af mörkunr til þess að koma nátt
úruvísindum Descartes af borði menntamanna nreginlandsins með því að kynna
eðlisffæði sem mátti meðal annars rekja til Newtons. í dag er hann þó kannski
fyrst og ffemst þekktur fyrir hvernig Voltaire hæddist að honunr og nrá
vera að kveikjan að því hafi verið afbrýðisemi þess síðarnefhda, enda hafði
Maupertuis verið kennari Madame du Chátelet og rnikill áhrifavaldur í lífi hennar.
Svissneski vísindamaðurinn Leonard Euler (1707-1783) var ákafur gagnrýnandi
mónöðufræða Leibniz og hafði þannig áhrif á kynslóðir þýskra heinrspekinga sem
komu á eftir Wolff.
1' Die pbilosophischen Schriften von Gottfried Wilhelm Leibniz I, bls. 331.
18 J. Bennett býður upp á áhugaverða greiningu á þessari tilhneigingu í verkum
Descartes í „Descartes’s Theory of Modality“ í J. Cottinghanr (ritstj.), Descartes
(Oxford: Oxford University Press, 1988), bls. 160-185.
19 Greinin í heild sinni hljóðar svo: „En það má alls ekki ímynda sér, eins og sunrir
192