Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Page 204

HENRY ALEXANDER HENRYSSON
framhjá hinni þekktu athugasemd Leibniz frá Parísarárum hans: „Heimur
verður til þá er Guð beitfr skihiingsgáfu sinni og reiknar.‘°9
Ef sú er raunin kemst leiðin sem kennd var \dð Russell hér að ofan
hklega næst sannleikanmn um hvers vegna finna megi efnivið í tvær kenn-
ingar í verkum Leibniz. Ennffemur má í sem stystu máh segja að mest-
unarkenningin falli illa að þeirri heildarsýn á heimspeki Leibniz sem
heimspekingum er tamast að ganga út frá og heimspekisögukemtarar vilja
gjaman kenna. Shk heildarsýn þarf auðvitað ekld að vera rétt og má jafnvel
segja að þeir sem leggja hvað mest upp úr mestunarkenningunni séu að
berja í hina viðteknu mynd af Leibniz til þess að athuga hvað geti losnað.
Hins vegar á margt í þessari mynd sér það djúpar rætur að óhklegt má telja
að hún hrynji til grunna í heild sinni.
Eitt helsta einkenni Leibniz sem heimspekings er hversu núkið hann
sótti í forna heimspeki. Hann var nokkuð viss um að á sautjándu öld ætti
sér enn stað sfrk gerjun hugmynda að ekki mætti draga of fljótt þá álvktmi
að margt af því sem virtist ætla að verða úrelt væri í raun úrelt heim-
speki. Og fátt úr fomri speki átti eins greiðan aðgang að barokkmann-
inum Leibniz og kenningar um samhljóm, samhverfu, jafrtvægi og hlutföll.
Hann sótti í hugmyndir um öfl sem toguðust á og þar sem leita skyldi að
jafnvægi. 40
I Guðréttu Leibniz má sjá enn ákveðnari afetöðu til þessara mála en les-
anda birtást Hð lestur Mónöðufræðanna (en það rit var skrifað nokkra seinna
og margir telja að hafi verið hugsað sem einhvers konar skýringarit við
Guðréttu):
Af öllum þeim almennu reglum sem eru ekki fullkomlega
nauðsynlegar má álykta sem svo að Guð velji þær sem era hvað
náttúrulegastar, þær sem er auðveldast að útskýra og era hvað
hagnýtastar til útskýringa á öðrum hlutum. Það fer ekki á milli
mála að þessi niðurstaða stendm öðrum framar og gleðm mann
meira en aðrar. Þ\rí jafnvel þó að hið forákvarðaða samræmi sé
ekki nauðsynlegt í strangasta skilxúngi þá hefði Guð valið það
vegna þess að því fylgir mestm samhljómm og samræmi. Leiðir
39 Sjá til dæmis í Die philosophischen Scbriften von Gottfried Wilhelm Leibviz VII,
bls. 191 (neðanmálsgrein sem vísar til athugasemdar á spássíu). Leibniz dvaldi í
París árin 1672-1676 og má segja að það tímabil hafi verið mótunarár hans sem
heimspekings.
40 I raun og veru mætti segja sem svo að sannleikskenning Leibniz byggist á þessari
hugmtmd; sannleikans skyldi leita mili tveggja andstæðra skoðana.
202