Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Page 207

GÓÐUR, BETRI, MESTUR?
siimi til þess hvað Leibniz átti við með þeirri forsendu sinni að við búum í
hinum besta mögulega heimi. I öðrum flokknum eru þeir sem líta svo á að
stærðfræðileg fágun Leibniz hafi htað öll hans verk, og í hinum flokknum
þeir sem horfa einfaldlega til þess verks hans sem átti að svara því hvað
Guð hafði í huga við uppruna hlutanna og telja fráleitt að eltast við undir-
figgjandi fiumskilyrði hugsunar Leibniz. Líklega má svo bæta við þriðja
flokknum en í honum eru þeir sem kynna sér hvorugt sjónarmiðið og
halda áfram að vitna í Birtíng þegar kenningu Leibniz ber á góma.
Hinn besti mögulegi heimur
Enn er þó margt órætt í sambandi við þá hugmynd að Guð hafi skapað
hinn besta mögulega heim. Sú spmning hvort hinn besti mögulegi heimur
hafi kannski ekki verið mögulegur með hliðsjón af öðrum frumspekikenn-
ingum Leibniz hefur til dæmis verið töluvert rædd eftir því sem áhugi á
frumspeki Leibniz hefm vaxið. Hér láta menn sér fátt um það finnast hvað
orðið „besti“ vísar til í hugmyndinni um hinn besta mögulega heim og
raunar einnig hvað fyigismönnum Voltaires gengur til með að gantast með
einfeldningsháttinn sem í hugmyndinni felst. Þannig má sem best spyrja
hvort áherslan sé ekki einfaldlega röng í þeim sjónarmiðum sem hafa verið
rædd hér að ofan og hvort spmningin sem við ættum að spyrja okkur sé
hvort þessi frumforsenda Leibniz gangi yfirleitt upp, þ.e. hvort hinn besti
mögulegi heimur sé í raun mögulegur.
Flestir þeir sem heyra af þessari frumforsendu Leibniz bregðast einmitt
við henni sem einhverri vitleysu. En flestar vitleysur byggjast á furðuleg-
um forsendum. Þessi kenning Leibniz gerir það ekki: algóður Guð hlýtur
að velja að skapa hinn besta af öllum mögulegum heimum. Sumir ganga
svo langt að tala um einhvers konar þversögn í hugsun Leibniz í þessu
sambandi en aðrir velja að hafha tilveru Guðs til þess að losna við að taka
tillit til forsendunnar. Líklega má einnig reyna að ganga ekki svo langt að
hafna með öllu tilveru Guðs og sjá þess í stað hvort ekki sé eitthvað bogið
við forsenduna sem við fyrstu sýn virðist svo sannfærandi.
Allir þeir sem fást við að útskýra hvað hinn besti mögulegi heimur
sé samkvæmt Leibniz eiga það sameiginlegt að eiga bágt með að skilja
hvers vegna Leibniz gefur sér aldrei tíma til þess að útskýra nákvæmlega
hvað hann á við. I Guðréttu er engu að síður sett fram þekkt myndlíking
til að skýra hvað hann á við.4, Og hún byggir á einfaldri hugmynd: í sér-
4 Sjá grein 416. Myndlíkingin felst í því að salarkynnum er raðað saman þannig
að þau mynda píramída þar sem þau sem eru fegurri liggja ofar öðrum og á
2°5