Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Page 208

HENRY ALEXANDER HENRYSSON
hverju safni er alltaf eitt eintak sem ber af hinum. Nú má bera upp nokkrar
mótbárur gegn þessari myndbkingu. I í}TSta lagi virðist það vera til nokk-
urs ædast að alhr lesendur taki þá hugmtmd trúanlega að til séu margir
ólíkir heimar samtímis. Hér gefst þó ekki rúm til að takast á við þá tmm-
spekilegu áskorun. í öðru lagi tirðist það nokkuð augljós og sanngjöm
spuming hvers vegna eitt stakt eintak þarf að standa fram úr öllum öðrum.
Ef heimurinn er ekki fullkominn, þar sem aðeins Guð getur verið fullkom-
inn, og ril em óendanlega margir mögulegir heimar, þá virðist enginn einn
heimur vera næstur í röðinni að markmiði fúllkomnunarinnar sem aldrei
verður náð.48 Ennfremur er ekkert í kenningum Leibniz sem útilokar að
tveir heimar nái sömu „einkunn“. Það er vissulega satt að engir tveir heim-
ar era eins og að þeir geta ekki fengið sömu einkunn í sörnu greinum, en
ekkert útilokar að þeir mæhst eins í heildina. Leibniz sannar einfaldlega
aldrei að ril sé einn heimur sem sé allra bestur, en ekki tíu jafhbestir.44
Þetta útilokar auðvitað ekki val Guðs, en þá er líka hægt að spyrja hvort
Guð geti ekki haft aðrar forsendur í huga en að velja einungis himi besta.
Hvað er það náHæmlega sem útilokar að algóður Guð ákveði af óendan-
legri gæsku sinni að skapa einn misheppnaðasta og sorglegasta heiminn
sem hann sér fyrir sér? Getur Guð ekki kennt í brjósti mn heima eins og
menn? Það gæti með öðram orðum virst eitthvað siðferðilega bogið \ið að
velja aðeins þann besta.
I þriðja og síðasta lagi er einfaldlega ekkert víst að hugntmdin „hinn
besti mögulegi heimur“ innihaldi ekki mótsögn.50 Leibniz var alla tíð núk-
ill áhugamaður um greiningu hugtaka, en sýnir furðulítinn áhuga á að
greina þetta viðamikla hugtak, sem er frumforsenda allrar íramspeki hans.
Það er eins og hann hafi haldið að hún öll dygði til þess að forða því
ffá þvílíkri gagnrýni. En þá sprettur ffarn önnur spuming: hvaða fhnn-
speki Leibniz á að renna stoðum undir hugtakið? Við höfum séð hér fyrir
toppi píramídans sitja salarkynni sem taka öllum öðrum ffam, jainvel þótt
óendanlega mörg salarkyrmi sé að finna þar fyrir neðan. Einungis efeti salurinn er
raunverulegur og sannur og þar með staður þar sem hamingju er að finna.
48 A. Plantinga varpar fram þessum punkti í „Which Worlds Could God Have
Created?“, Joumal ofPhilosophy 1973, 70, bls. 539-552.
49 Sjá til dæmis RJVl. Adams í „Must God Create the Best?“, The Philosophiml Rrciræ
1972, 81/3, bls. 317-332.
50 Þetta atriði er rætt í þaula hjá D. Blumenfeld í „Is the Best Possible World
Possible?“, The Philosophical Review 1975, 84/2, bls. 163-177. Blunrenfeld
viðurkennir reyndar að Margaret Wilson hafi first dregið athygli hans að þessari
spumingu um frumspeki Leibniz í samræðum þeirra á milli.
200