Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Page 210

HENRY ALEXANDER HENRYSSON
Lokaorð
Hér hef ég sleppt að ræða margt sem tengist hugmyndinni um hinn besta
mögulega heim. Til dæmis mætti hafa langt mál tmi þær viljakenningar
sem Leibniz tengir við hugmjmdina, hvernig hver mögulegur heimur er
samansafh sammögulegra verunda, guðréttu Leibniz og ástæður þess að
Guð skapaði einfaldar verundir, rökeindir, sem grundvöll veruleikans. Og
sárt er að geta ekki rætt aðra mikilvæga spurningu í þessu samhengi, þ.e.
þá sem snýst um það hvað þessi frumforsenda hefur að segja í víðara heim-
spekilegu tdlliti.53 Eðli sköpunar Guðs er ekki endilega það sem er áhuga-
verðast eða mikilvægast að huga að þegar kemur að því að átta sig á hvað
stendur að baki hugmyndinni um hinn besta mögulega heim, heldur miklu
fremur hvernig þessi hugmynd fellur inn í heildarkerfi hugsunar Leibniz
og hvernig hægt er að svara mörgum mikilvægustu spurningum heimspek-
innar með vísun í það kerfi.
Listinn yfir þau heimspekilegu vandamál sem voru hvað fyrirferðar-
mest á sautjándu öld er harla langur og eru menn auðvitað ekki á einu
máli hvernig sá listi ætti að líta út í smáatriðum. Það væri þó varla djarft að
halda því fram að spurningar um eðli og tilveru verunda og orsakatengsla
hafi verið hvað mikilvægastar. Margir heimspekingar spurðu spurninga
um verundir og orsakir á aðskilinn hátt. Leibniz var ekki einn af þeirn.
Þessi tvö vandamál voru í hans augum samttdnnuð á allan mögulegan
máta. Helst komu þau saman í því hvernig Leibniz sá fyrir sér veruleikann,
sem óefnislegan en virkan. Þennan veruleika útskýrði hann með fáguðu
kerfi frumforsendna, þar sem hið forákvarðaða samræmi og lögmál hinnar
53 Sú umræða var reyndar að hluta til efni doktorsritgerðar minnar. I hermi leitaðist
ég einmitt við að sýna fram á tengsl frumforsendna í heimspeki Leibniz rneðal
armars með því að varpa ffarn þeirri tilgátu að á bak við ffamsetningu þeirra og val
lægi ffumspekileg afstaða sem að mörgu Ieyti sé svo hversdagsleg og aðlaðandi að
ekki þurfi að koma á óvart að sú afstaða hafi ratað inn í verk þeirra sem höfðu lesið
Leibniz án þess þó að um stælingu hugmynda væri að ræða. Tilgáta ritgerðarinnar
varðaði sameiginlega þræði í heimspeki Leibniz og Wolffs og þá viðteknu skoðun
að heimspekilegt ffamlag þess síðarnefnda hafi aðeins verið að korna heimspeki
þess fýTrnefnda í einhvers konar kerfi. Ein spurningin sem doktorsritgerðin
varpaði ffam var því sú hvort þessi viðtekna skoðun geri ekki einmitt ráð fyrir því
að heimspeki Leibniz sé skýr og afmörkuð hugsun þar sem helstu meginþættir
hafi legið fyrir snemma á átjándu öld. Eins og þessi ritsmíð sýnir vonandi ffam
á eru jafhvel helstu ffumforsendur heimspeki hæns svo opnar f)TÍr mismunandi
túlkunum að sitthvað getur verið bogið við ályktanir um skort á frumleika í
verkum Wolffs og að hann hafi tekið grundvallaratriði hrá upp úr þeim textum
sem hann hafði séð efrir Leibniz.
208