Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Síða 218

ANTHONY KROCH
texta þar sem nýjar mjmdir og ný m\Tistur í orðaröð n'ðja þeim eldri smám
saman úr vegi á nokkrurra alda tímabili. I öðru lagi getur nýjungin verið
misalgeng efdr því hvert setningarsamhengið er, t.d getur verið munm á
tíðni í aðalsetningum og aukasetningmn og í spumingmn og fullwðing-
arsetningum. I þriðja lagi leysir nýjungin eldra afbrigðið alls staðar jafn-
hratt af hólmi þannig að hraði breytingarinnar er óháðm setningarum-
hverfi, en það skiptir mestu máh í þessari umfjöllum. Þessi jaínhraðaáhrif,
sem svo eru kölluð, koma glögglega í ljós þegar hraði bre}TÍnga er mældm
með aðhvarfsgreiningu sem venjulega er beitt rið mælingar á brevtilegri
tíðni, einkum genatíðni í stofnlíífræði (sjá Aldrich og Nelson 1984, Spies
1989 og heimildir sem þar er risað til).
Til að skýra jafnhraðaáhrifin má h'ta lauslega á regluna um færslu sagn-
ar í beygingarhaus, sem hvarf snemma úr nútímaensku, eins og ralrið er
í Kroch 1989c þar sem byggt er á megindlegri frmmaxmsókn Ellegárd
(1953) og greiningu hjá Roberts 1985. Grundvallarstaðreyndin er sú að
aðalsagnir í miðensku haga sér eins og hjálparsagnir í þremm setrúngagerð-
um: spumingum, neitunarsetningmn og setningum með smttum (léttmn)
atriksorðum. I öllum rilrikum sýna miðenskar aðalsagnir merki mn færslu
í haus óhlutbundinnar hlutverksformdeildar sem er ofar en sagnliðurinn
(SL) (þessi hlutverkshaus er ýmist kallaðm beygingarhaus eða hjálparhaus
efrir því hver hugtakanotkunin er í þeim ritum sem hér skipta máli), en
það á ekki rið um aðalsagnir í nútímaensku. I nútímaensku rirðist sögnin
hins vegar verða kyrr í sagnliðnum, eða a.m.k. neðar en hlutverkshaus eða
-hausar sem geyma tíðarmörkun og samræmi rið frmnlag. I spumingmn
og neitunarsetningum, þar sem hlutverkshausar þmfa að vera sýnilegir
í yfirborðsmynd setningarinnar, kemm fram sagnársamband með hjálp-
arsögninni do. Með léttum atriksorðum stendur sögnin einfaldlega á eftir
atriksorðinu en færist ekki til rinstri yfir það. Munminn á nútímaensku
og miðensku er sýndm hér að neðan með dæmurn úr Kroch 1989c (dænú
(18), (19) og (37)):
(1) a. How great and greuous tribulations suffered the Holy Appostels?
b. How great tribulations did the Holy Apostles suffer?
(2) a. ... spoile him of his riches by sondrie fraudes, whiche he perceiueth not.
b. ... which he does not perceive.
(3) a. Quene Ester looked never with swich an eye.
b. Queen Esther never looked with such an eye.
216