Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Síða 224

ANTHONY KROCH
tökom á þeim síðamefiidti. Nútímakenningar í orðgerðarfræði líta á bann
við tvímyndum sem grandvallarlögmál, og í Ijósi þess er athyglisvert að
udmyndir em eigi að síður tiltölulega algengar í tungumálum heimsins.
Við ítTsm sýn gæti há tíðni tvímynda virst afsanna kenningu þar sem litið
er á bannið sem grundvallareiginleika og freistast mætti til þess að frta
frekar á það sem tilhneigingu. Hins vegar hafa orðgerðarfræðingar verið
tregir til að gera þessa tilslökun (t.d. Anderson 1986) og ástæðan ætti að
vera öllum ljós.10 Ekki er einungis litdð á bann við tvímyndum sem fulhTð-
ingu um almenn sannindi um ttmgumál heims heldur einnig sem fræðilegt
grundvallarlögmál sem lýsir eiginleikum mannlegs máls. Tungumál lúta
þessu lögmáli vegna þess að þau hljóta að gera það. Ef htið væri svo á að
þetta væri tilhneiging fremur en kenning færi skýringargildið forgörðum,
því tilhneiging er aðeins alhæfing sem enn þarfnast fi'ekari skýringar.
Hvemig á þá að meta tilvik þar sem kerfisbundnar undantekningar rirð-
ast vera frá fræðilegu grundvallarlögmáh sem hefur núkið skýringargildi
um ákveðin atriði? Augljós kostur væri að breyta lögmáhnu þannig að
það takmarkaðist með einhverju móti við þau tilvik þar sem það bregst
aldrei. Þetta úrræði á þó ekki rið hér þar sem dæmi um tvímyndir grein-
ast ekki málfræðilega á nokkurn hátt frá þeim dæmum sem samræmast
almennum reglum. Onnur leið væri að finna nýja reglu sem með samspili
við umrætt lögmál leiðir af sér það mynstur sem ffarn kemur í málinu.
Það úrræði virðist þó ekld heldur duga í því tilviki sem hér um ræðir. Það
rirðist því óhjákvæmilegt að leita annarra valkosta en þeirra þekkingarlegu
og tilvistarlegu forsendna sem liggja til grundvallar vandamáhnu eins og
við setjum það fram. Ef til rill hefur vandamáhð að einhverju letri verið
sett ffarn á rangan hátt þannig að sú mótsögn sem rirðist blasa rið er ekki
raunveruleg. Þessi kostur rirðist vænlegastur. Það kemur t.d. á daginn að
besta skýringin á tilvist tvímynda í þátíð í ensku er málfélagsleg (sjá kafla
3.2 hér að neðan). Tvímyndir verða til fyrir áhrif mállýskna og mngumála
hvert á annað og í málnotkun eiga þær í innbyrðis samkeppni þar til önnur
hvor myndin sigrar. Vegna málfélagslegs uppruna síns koma orðmyndirn-
ar tvær oft ffam í mismunandi málsniði, stíl eða félagslegum mállýskum;
þær geta þó einungis hfað samhliða í málsamfélaginu ef þær hafa ólíka
merkingu eða hlutverk og hætta þar með að vera tvímyndir. I ffmnmáltöku
læra málnotendur aðra hvora myndina en ekki báðar. Þegar þeir kjmnast
fjölbreyrilegra máli síðar meir heyra þeir ef til rill og læra að þekkja hina
10 Sjá hins vegar gagnstæða skoðun hjá Stump 1989.
222