Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Blaðsíða 225

TILBRIGÐI í ORÐMYNDUM OG SETNINGAGERÐ
myndina, en fyrir þeim er hún framandi. Þeir geta tekið þessa framandi
mynd að láni í eigin tal- eða ritmáli vegna málfelagslegs gildis hennar, eða
einfaldlega vegna þess að hún kemur oft fyrir í málumhverfi þeirra. Með
tímanum hafa tvímyndir hins vegar tilhneigingu til að hverfa samfara því
að mállýskur og málsnið jafnast út vegna langvarandi gagnkvæmra áhrifa.
Svo gæti virst að vísun til mismunandi mállýskna og málsniðs til að
útskýra fræðilega óæskilegan breytileika sé aðeins örvæntingarfull tilraun
til að bjarga kenningu sem fær illa staðist með því að setja fram óhrekj-
anlega tilgátu. I þessu tdlviki eru hins vegar góðar og gildar ástæður til að
gera ráð fýrir almennu gildi hömluáhrifanna og um leið og tillagan um
málfélagslega vídd er tekin alvarlega koma í leitirnar raunveruleg dæmi
sem styðja hana. Þótt þar með sé rutt úr vegi hugsanlegum mótdæmum
gegn fræðilegri grundvallarreglu dregur það ekki úr gildi hugmyndarinn-
ar, en það ýtir undir varfærni. Raunar mætti búast við að eftir því sem
skýringarmáttur málvísinda ykist kæmi æ oftar í ljós að gagndæmi væru í
raun samrýmanleg fræðikenningum. Slík samræming einkennir vissulega
æðri vísindi. Það gæti verið merki um slíka samræmingu fræðikenningar
og staðreynda í málvísindum ef sýnt væri fram á að tvímyndir megi rekja
til mállýskumunar.
3.2. Sögulegur uppruni tvímynda: Þdtíð í ensku
í nýlegum rannsóknum á beygingarsögu þátíðar í ensku hefur Taylor
(1994) fundið dæmi sem renna stoðum undir það að tvímyndir eigi sér mál-
félagslegan uppruna í sögulegum tengslum milli mállýskna.11 Taylor sýnir
fram á að tvímyndir í þátíð enskra sagna eigi sér sérstaka sögu og virðist
vera afleiðing af snertingu milli mála og mállýskublöndun. Tvímyndir eru
talsvert margar en þær eru ekki jafn algengar í öllum enskum mállýskum
eða á öllum tímabilum. Þvert á móti virðast þær langflestar koma fram
á 13.-15. öld og það virðist tengjast fjölda tökuorða úr norðurenskum
orðaforða og norðurenskum mállýskuáhrifum á enskt ritmál, sem fram
að því hafði einkum haft suðurensk einkenni. Norður-mállýskan var, eins
og alþekkt er, undir sterkum áhrifum frá norrænum málum. Meðal ann-
arra einkenna má nefha einföldun í beygingum, sem er einkennandi við
11 Sjá Zwicky og Pulfum 1983 um annað slíkt dæmi í sómölsku, þar sem tiltekin
fleirtölunafnorð geta ýmist staðið með fleirtölumörkun á sögninni eða með kven-
kyns- og eintölumörkun. Þetta mynstur virðist mega rekja til áhrifa frá arabísku
Kóransins. Höfundamir benda á að þetta valffelsi sé andstætt hömluáhrifunum, en
þeir ræða það ekki frekar. Lýsingin sem þeir setja fram er ekki nógu ítarleg til þess
að hægt sé greina dæmin nánar.
223