Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Qupperneq 228

ANTHONY KROCH
(7) a. The batter flied out to center field.
b. The pigeon flew out to center field.
33 Jafngilt hlutverk mynda og hömluáhrifin
Stöðugleiki tvímynda sem ekki eru algjörlega jafngild afbrigði sýnir glögg-
lega hvað bannið við tvímyndum er í raun: hamla gegn því að samtímis séu
til myndir sem gegna alveg sama hlutverki. Raunar ná hömluáhrifin ekki
einungis til tvímynda heldur koma þau í veg fyrir jafiigildar myndir í orða-
forðanum almennt. Það er algengt riðhorf að til þeirra megi rekja eyður í
virknisviði aðskeyta ef fyrir eru óreglulegar orðmjmdir með samst"arandi
merkingu. Dæmi sem oft er tekið um þetta er viðsketrið -ness, sem bretrir
lýsingarorðum í nafhorð. Af good er leitt goodness, happy verður að happiness
og svo framvegis. Þetta viðskeyti er mjög vdrkt og freistandi væri að segja
að með því mætri mynda nafnorð af öllum ósamsettum lýsingarorðum.
Eigi að síður má finna mörg tilvik þar sem orð mynduð með -ness hljóma
ekld eðhlega. I þessu samhengi er vert að athuga eftírfarandi dæmi:
(8) clear — Pcleamess
(9) bad — Pbadness
Svo virðist sem ekki sé hægt að mynda orðin *cleamess og *hadness vegna
þess að tilvist annarra orða sem hafa óreglulegra samband við lýsingarorð-
ið kemur í veg fyrir myndun þeirra. Hvað cleamess varðar stendur orðið
clarity í vegi fyrir því en það er myndað með sjaldgæfara viðskeytinu -ity
sem einungis er hægt að skeyta við orð sem eru merkt þannig að þau leyfi
það. Þar með kemur ffam merki um að beygingaraðskeyti sé óreglulegt
og það kemur í veg fyrir að almennu reglunni sé beitt. Orðið *badness er
hins vegar enn athyglisverðara dæmi. I því tilviki virðist tilvist orðs sem
er formlega óskylt, þ.e.a.s. evil, koma í veg fyrir myndun orðsins. Hér
dugir ekki að líta á hömluáhrifin sem eiginleika orðmyndunarreglna held-
ur verður að hta svo á að þau séu almennt lögmál um málfræðilega hag-
kvæmni sem virkar á orðaforðann og úrilokar einingar með samsvarandi
hlutverk. Sú staðreynd að orðið hadness kemur fyrir sem orð á að minnsta
kosti einu notkunarsviði bendir til þess að lögmál af þessu tagi gildi hér.
Orðið er notað við lýsingu á málffæðilegri stöðu dæma í óformlegu fag-
máli setningaffæðinga, eins og í dæmi (10):
(10) The badness of the example amazed them.
2 2Ó