Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Side 233

TILBRIGÐI I ORÐMYNDUM OG SETNINGAGERÐ
einstakir dálkar í beygingardæmi hverrar sagnar í sér slíka mörkun sem
ræður birtingarmyndinni. I semingagerðinni hljóta síðan hin tvö afbrigði
Samr-F-haussins að vera til samhliða, þrátt fyrir að hlutverk þeirra sé hið
sama, vegna þess að beygingarkerfið býður einungis upp á eina mynd
sagnarinnar fyrir hverja persónu og tölu. Samr-F-hausarnir tveir í írsku
eru með öðrum orðum afbrigði sem gegna sama hlutverki og kunna því að
eiga í samkeppni sem er óstöðug en kemur ekki fram í mismunandi orð-
myndum. Þar sem hvort afbrigðið sem er af Samr-F er aðeins virkt þegar
beygingakerfið býr yfir formlegri orðmynd sem fella má inn í setninga-
gerðina og vegna þess að beygingakerfið býður einungis upp á eina mynd
fyrir hvern dálk (sjá dæmi um tvímyndir sem rætt var um hér að ofan)
er aðeins eitt afbrigði af hausnum tiltækt í tilteknu setningarsamhengi.
4. Orðgerðarleg einkenni setningafræðilegra þátta
Spurningin sem írska dæmið vekur er hversu langt megi ganga í orðgerð-
arfræðilegri nálgun við greiningu á tilbrigðum í setningagerð innan tiltek-
ins tungumáls. Hér er litið svo á að slík nálgun eigi almennt við þar sem
eiginleikar setningarhausa marka málfræðilega hegðun. I setningafræði
á það a.m.k. við þegar um er að ræða færslu hausa og vensl milli hausa
og fylliliðar; þeir eiginleikar sem máli skipta eru allir þættir hausanna,
þ.m.t. tilgreining á stýriátt, hvernig sem hún er mörkuð. Þegar beyging-
arhausar koma t.d. fyrir ýmist á tmdan eða á eftir fylliliðum sínum í sögu
sama tungumáls ætti að líta á þá á sama hátt og orðgerðarleg afbrigði sem
gegna sama hlutverki — líkt og tvímyndir þátíðar í ensku eða tilbrigði í
frumlagssamræmishausum í írsku. Rétt eins og tvímyndir í þátíð eiga til-
brigði í stýriátt í samkeppni og annað afbrigðið hefur tilhneigingu til að
ryðja hinu brott úr málinu. Ofugt við írsku frumlagssamræmishausana eru
tilbrigði í stýriátt ekki tengd mismunandi formlegum flokkum þar sem
stýriátt birtist ekki með hljóðkerfislegu formi, þ.e.a.s. sem aðskeyti eða
hljóðavíxl í stofni. Þar af leiðandi þróast ekki sá stöðugleiki í tilbrigðum
sem fram kemur í írsku milli afbrigða af stýriátt.
Sú leið að fara með stýriátt sem orðgerðarlegan eiginleika hausa krefst
þó frekari útskýringa. Jafnvel málfræðingar sem aðhyllast orðgerðarlegt
viðhorf til tilbrigða í setningagerð hafa hikað við að beita slíkri grein-
ingu á tilbrigði í stýriátt, vegna þess að sá eiginleiki virðist vera almennur
í tungumálum eða heilum setningarhðum. Hér verður engu að síður litið
23i