Þjóðlíf - 01.05.1988, Blaðsíða 49

MENNING
bæli á landinu. Þorbjörg Guðmundsdóttir
bætir þar nokkru við og segir Jóhann hafa
verið mjög hjálpsaman dreng og háðan móð-
ur sinni:
„Oft heyrðist hljóma, ég skal hjálpa þér við
þetta, mamma mín. Eitt sinn sem oftar fór
hann upp í fjall með móður sinni, er hún var
að sækja mó. Móinn bar hún á bakinu.
„Hvíldu þig nú mamma mín", sagði hann á
heimleiðinni, „hérna er svo góður og falleg-
ursteinn aðsitja á". „Nei, góði minn, éghvíli
mig ævinlega á vissum steini niðri á holtinu".
„Nei, heldur hérna mamma mín, heyrðirðu
ekki lagið, sem fossinn er að syngja og sjáðu
hvað hann er fallegur, mamma. Þú hlýtur að
heyra lagið núna, mig langar svo til að hlusta
lengur á það““.
Eftir þessari frásögn að dæma virðist það
snemma hafa átt við, sem vinur hans sagði
síðar: „Hugarheimur hans allur var einn
samhaldinn skáldlegur draumur". Hvíti
dauðinn herjaði fljótt á Jóhann Jónsson og
fermingarveturinn var hann alveg rúmliggj-
andi. Sr. Guðmundur Einarsson prestur í
Ólafsvík tók að sér að kenna Jóhanni rúm-
liggjandi og bjó hann síðar undir skóla og las
Friðrik A. Friðriksson síðar prestur á Húsa-
vík með honum.
Það fór ekki mikið fyrir Steinunni Kristj-
.ánsdóttur, pasturlítilli púlskonu, sem dró lífs-
andann í Ólafsvík í á annan áratug eftir að
sonur hennar dó. Hún lifði þó löngum fyrir
hann og frænka hennar segir frá því, að
Steinunn hafi yljað sér við frásagnir af Jó-
hanni og bernsku hans síðar meir í lífinu.
Ætli þessi kona lifi ekki í Söknuði Jóhanns:
En þei, þei, þei — svo djúpt er vor
samvizka sefur,
oss sönglar þó allan þann dag
við eirðarlaus eyrun
eitthvað þvflíkt sem komið sé hausthljóð í
vindinn,
eitthvað þvflíkt sem syngi vor sálaða móðir
úr sjávarhljóðinu í fjarska.
Og eyðileik þrungið
hvíslar vort hjarta
hljótt út í bláinn:
Hvar?...Ó, hvar?
Halldór Laxness kemst svo að orði í
Skáldatíma að vinur hans Jóhann Jónsson
hafi verið í heiminn borinn til að yrkja þetta
kvæði, andlátskvæði sitt, Söknuð. „Hvar, ó
hvar ,hvar hafa dagar lífs þíns lit sínum glat-
að?“ Jóhann lést í Leipzig í Þýskalandi úr
tæringu árið 1932, en Halldór hitti móður
Jóhanns Jónssonar í Ólafsvík löngu eftir lát
hans.væntanlega 1936. I Skáldatíma segir
hann:
„Ólafsvík, þetta var vík Jóhanns og enn með
nokkurnveginn ummerkjum eins og hann'
skildi við hana dreingur. Móðir hans var enn
á lífi. Ég heimsótti gömlu konuna í litla bæn-
um hennar sem hét að Koti og stóð á lágri
grund utarlega í þorpinu og kálgarður í
kring. Þetta var fjarskalega pasturslítil kona
sem sat við lítinn glugga og lét lífið fara fram-
hjá sína vild, þegjandi. Mér fanst ég vera að
tala við hans „sáluðu móður" sem hann
minnist á í kvæði sínu þó hún lifði son sinn
um heilan áratug eða meira. Hann vissi sem
var að kvæðið ber í sér sína eilífið og mundi
verða lært eftir að bæði hann og móðir hans
væru öll. Hún var einsog kona sem ég hefði
þekt, en væri laungu dáin og bæri nú fyrir
mig í draumi: það var einhvern veginn eing-
inn snertipúnktur. Hún vissi ekki hver ég var
og ég vissi í rauninni ekki heldur hver hún
var; en hún gaf mér kaffi og við horfðum
hvort á annað — þegjandi. Það var einsog ég
væri kominn híngað til að skoða einkennileg-
an fugl og fuglinn horfir á mig jafnforvitinn á
móti“.
Jóhann Jónsson kvæntist árið 1921 Nikó-
línu Árnadóttur frá ísafirði en þau skildu
eftir nokkurra ára samvistir. Jóhann fór til
Leipzig 1921 og kom aldrei heim til íslands
eftir það. Þar bjó hann með ástkonu sinni
Elísabetu Göhlsdorf, sem annaðist hann síð-
ustu árin af mikilli natni. Fram á hinsta dag
hélt Jóhann bréfasambandi við móður sína
og hún fékk Þorbjörgu frænku sína til að
skrifa Jóhanni fyrir sig.
Áður en lauk var bréfasafn þetta orðið
mikið að vöxtum. Eftir að Jóhann dó gætti
móðir hans bréfanna eins og þau væru það
sem tengdi hana við lífið, hún vildi ekki skilja
þau við sig, en bað Þorbjörgu sérstaklega að
taka þau eftir sinn dag og varðveita þau. í
lifanda lífi voru þessi bréf Steinunni helgur
dómur. „Milli þeira mæðgina hafði hafði
alltaf ríkt einstök ástúð, svo ég hefi vart
kynnst slíku. Hvernig sem allt valt fyrir hon-
um, skifaði hann henni alltaf með stuttu
millibili, svo þetta var orðið mikið safn“ seg-
ir Þorbjörg Guðmundsdóttir í tilvitnuðum
æviminningum sínum.
Eins og áður sagði bjó Steinunn Kristjáns-
dóttir með Kristjáni Þórðasyni síðustu árin í
Ólafsvíkurkoti. Nokkrum dögum eftir and-
lát Steinunnar fór Þorbjörg frænka hennar í
kotið að sækja bréfin ásamt einhverjum smá-
hlutum, sem Steinunn hafði eftirlátið henni.
Þegar hún kom í kotið var Kristján að sýsla í
dóti Steinunnar og rabbaði við Þorbjörgu í
leiðinn. Hún settist niður í andvaraleysi.
Kristján tekur upp þykkan bréfapakka með
bréfum Jóhanns. Þorbjörg uggði ekki að sér
og hélt Kristján ætla að líta á bréfin fyrir
forvitni sakir. En þá stendur öldungurinn
upp snögglega og segir:„Það er víst óhætt að
henda þessu bölvuðu rugli" — og grýtir um
leið öllum bréfapakkanum á eldinn. Þor-
björg stirðnaði upp og hljóp svo til að reyna
að bjarga pakkanum, en um seinan.
Þannig fór þessi bókmenntafjársjóður for-
görðum í óskiljanlegu hugsanaleysi. Þor-
björgu sagðist svo frá:
„Þetta var svo mikið áfall fyrir mig, að ég
tárast enn í dag við að hugsa til þessa. Þessi
Gallerí
SVART Á HVÍTU
Laufásvegi 17, 101 Rvik. Sími 2 26 11
Opið alla daga nema mánudaga 14—18
HULDA HÁKON
•
SIGURÐUR
GUÐMUNDSSON
•
BRVNHILDUR
ÞORGEIRSDÓTTIR
•
GEORG GUÐNI
•
HELGI ÞORGILS
FRIÐJÓNSSON
KARL KVARAN
GUNNAR ÖRN
JÓN AXEL
PIETER
HOLSTEIN
GRETAR
REYNISSON
GALLERÍ
SVART Á HVÍTU
Laufásvegi 17, 101 Rvik. Sími 2 26 11
Opið alla daga nema mánudaga 14-18
47