Þjóðlíf - 01.05.1988, Blaðsíða 39

MENNING
Þegar öll sund virðast vera að lokast snýr
stúlkan sér til guðs, en þegar valdbeitingin
kemur til sögunnar þá snýst hún gegn trúnni.
Þarna sameinast „hin heilaga þrenning";
trúarvald, ríkisvald og foreldravald gegn
henni. Myndin gefur mjög ákveðna sýn á það
hvernig er haldið á málum innan þessarar
trúarlegu skólastofnunar og á viðbrögð ungl-
ingsstúlknanna. Ég held að þetta efni eigi
erindi við alla - og ekkert síður nú en fyrir
tuttugu árum. Ég held að allir lendi í því fyrr
eða síðar á ævinni að beita afli gegn aðsteðj-
andi vanda. Annars verður áhorfandinn að
gera það upp við sig hvort þarna er um að
ræða raunveruleika eða ímyndun stúlkunn-
ar.“
Hvernig atvikaðist það að Glerbrot lentu í
þínum höndum?
„Upphaflega bauð Viðar Víkingsson, leik-
listarráðunautur Sjónvarpsins, mér að lesa
Fjaðrafok Matthíasar yfir. Honum fannst
þetta spennandi verkefni fyrir sjónvarp og ég
varð strax hrifin vegna hinnar sterku mynd-
sýnar sem felst í verkinu. Fjaðrafok er langt
leikhúsverk, upp undir fjórir tímar, og þurfti
mikillar styttingar með og aðlögunar að
þessum miðli, sjónvarpinu. Ég myndi segja
að Glerbrot væru þannig annað verk; sjón-
varpsverk. Þar er skapaður annar veruleiki.
Þó er ég kjarna Matthíasar trú og breyti ekki
orði í hans samtölum. Mér þótti það gott
veganesti þegar ég fékk þau skilaboð frá
honum við upphaf handritsvinnslunnar að
láta sem Matthías Johannessen væri dauður!
Mér fannst hann með þessari yfirlýsingu
sýna mikinn skilning á því að þarna hljóti
nýtt höfundarverk að koma til með nýjum
miðli. Matthías var þarna að segja að mitt
verk væri ekki einungis að stytta tímakvót-
ann, heldur lyti pappírinn öðrum lögmálum
en filman.“
En hvað með leikhúsið? Nú eru sjónvarps-
verk eins og þetta ýmist kölluð sjónvarps-
leikrit eða sjónvarpskvikmyndir?
„Ég held að þessi afstaða til sjónvarps-
myndarinnar sem leikrits sé gömul mein-
loka. Það er til dæmis aldrei hægt að líta á
handrit að sjónvarpsmynd sem leikrit. Sjón-
varpsmynd er myndritun sem byggir á
ákveðinni myndsýn og er því í eðli sínu ólík
leikritinu. Mér þykir vænt um að fá þetta
tækifæri því sjónvarpið er bæði skemmtileg-
ur og viðkvæmur miðill. Þarna sendirðu
ákveðið verk beint inn á stofugólf hjá fólki.
Sjónvarpið er miklu persónulegra en kvik-
myndatjaldið og gerir því allt aðrar kröfur
um efnisval.“
Nú ertu hér í sjónvarpshúsinu að leggja
síðustu hönd á klippinguna og Helgi Skúla-
son og Pétur Einarsson steyta hnefa á skján-
um. Hvaða leikarar verða fleiri í Glerbrot-
um?
„Ég tel mig hafa verið mjög heppna að fá
Björku Guðmundsdóttur til að taka að sér
aðalhlutverkið. Hún gaf sér tíma þó hún
standi í stórræðum á öðrum vettvangi. Ég
hef raunar aldrei verið trúuð á áhugaleikara í
kvikmyndum og kýs fremur að vinna með
atvinnuleikurum. Strax og ég byrjaði að
skrifa handritið sá ég stúlkuna fyrir mér sem
engilbjartan skratta —sem mérfannst ímynd
Bjarkar uppfylla. Svo þegar upp er staðið þá
kemur Björk út úr þessu sem eitthvert yfir-
náttúrulegt fyrirbrigði. Ég held að það sé
ekkert ofsagt að hún sé leikari af guðs náð. í
öðrum hlutverkum eru afburða atvinnuleik-
arar. Foreldra stúlkunnar leika þau Margrét
Ákadóttir og Pétur Einarsson og í hlutverki
afa hennar er Helgi Skúlason. Kristbjörg
Kjeld leikur forstöðukonuna á skólaheimil-
inu og Margrét Guðmundsdóttir leikur lög-
reglukonuna. Með hlutverk vinar stúlkunn-
ar fer svo Björn Baldvinsson, en ég get bætt
því við hér að Glerbrot eru ólík bæði Fjaðra-
foki og raunveruleika Bjargsmálsins í því að
stúlkan fer ekki inn á heimili foreldra sinna
þegar hún strýkur af hælinu, heldur gerist
hún eins konar nútíma Halla og leggst út.
Myndina má e.t.v. skoða sem nútíma úti-
legumannasögu."
Þess má að lokum geta að með Kristínu
unnu að Glerbrotum sömu höfundar leik-
myndar og tónlistar og í Lífi til einhvers fyrir
einu og hálfu ári, Guðrún Sigríður Haralds-
dóttir og Hilmar Örn Hilmarsson. Það má
e.t.v. fara að líta á þennan hóp sem heilaga
þrenningu hinnar íslensku sjónvarpsmynd-
ar. Og þá er bara að guða á skjáinn.
Ólafur Engilbertsson.
„Erótískur munkasöngur"
Segir Hilmar Örn
Hilmarsson, höfundur
tónlistar í Glerbrotum
„Það hefur verið meiri hraði á vinnslunni
á þessari mynd heldur en á „Lífi til ein-
hvers“, sem ég vann líka að ásamt Krist-
ínu. Meðgangan að því verki var mjög
löng. Það hefur líklega verið hafist handa
í ársbyrjun 1985, en afkvæmið kom ekki á
skjáinn fyrr en tveimur árum seinna. Ég
var viðstaddur upptökur, drakk í mig sen-
urnar og skissaði niður hugmyndir sem ég
síðan fullvann út í Bretlandi. Hugmyndin
að tónlistinni í glerbrotum var hins vegar
fastmótuð frá upphafi. Þetta voru bara
kosmískar ráðstafanir sem ég þurfti að
gera. Matthías gefur sjálfur tóninn í eftir-
mála við Fjaðrafok, þar sem hann talar
um „erótískan munkasöng“. Ég tók hann
sem sagt á orðinu og notast þarna t.d. við
óprenthæfan latneskan texta úr gregor-
ískum munkasöng, en það vantar enn
söngvara til að flytja hann og koma
nokkrir nafnkunnir óperusöngvarar til
greina. Björk Guðmundsdóttir er með
röddun fremur en söng í myndinni, en við
vorum einmitt á svipuðum tíma að vinna
saman að Megasarplötunni svo samstill-
ingin var á hreinu.
Ég held að Fjaðrafok Matthíasar sé eitt
metnaðarfyllsta leikverlf sem samið hefur
verið hérlendis um kúgun. Þarna er fjall-
að blátt áfram og pempíulaust um lesb-
ískar hneigðir og kynferðislega kúgun
konu á konu. Þetta er hugvitssamleg upp-
stokkun á stereótýpum og að sjálfsögðu
eru hrár raunveruleiki eða raunsæi ekki í
fyrirrúmi heldur fallegur skáldskapur.
Það er viss upplifun að kynnast Matthíasi
sem leikritaskáldi. Vinstri sinnaðir
menningarvitar eru gjarnan haldnir þeirri
bábilju að ritstjóri Morgunblaðsins geti
ekki komið fram með þjóðfélagsádeilu í
neinni alvöru. Ég held að Fjaðrafok hreki
þá hjátrú útí hafsauga. Þetta er að mínu
mati eitt áleitnasta verk sem hefur verið
ritað á íslensku um þjóðfélagsmál og ein-
staklingsfrelsi í víðum skilningi.“
ÓE
37