Þjóðlíf - 01.05.1988, Blaðsíða 71

UPPELDI
Það eru hagsmunir allra aö uppeldi sé almennt gott. Þess vegna er uppeldi ekkert
einkamál foreldra og barna þeirra.
Eyjólfur Kjalar
Emilsson
heimspekingur
skrifar:
Annarra
manna
krakkar
Fullorðnu fólki á öllum tímum hefur verið
tíðhugsað og tíðrætt um börn og uppeldi
þeirra. Nútímafólk er auðvitað engin undan-
tekning hvað þetta varðar. Ef eitthvað er,
spyrjum við nú víðtækari spurninga um þessi
efni en oft áður. Spurningarnar sem við rök-
ræðum nú stafa einatt af áhyggjum og kvíða
— við höfum á tilfinningunni að eitthvað
verulegt kunni að vera að í uppeldismálum,
ekki bara hjá nágrannanum á neðri hæðinni
eða hjá einhverjum afmörkuðum hópi
barna, heldur alveg almennt. Meginástæður
þessa kvíðboga eru þær að þjóðfélagið hefur
gjörbreyst en við höfum í raun ekki fundið
börnunum stað í hinu nýja samfélagi. Hin er
sú að okkur óar við sumum af þeim afþrey-
ingarmeðulum sem tækniveröld okkar hefur
getið af sér.
Um þetta allt held ég að næstum allir séu
alveg sammála. Um hvað er þá ágreiningur,
um hvað er eiginlega verið að tala? Það er nú
svo að í þessu máli og raunar mörgum öðrum
málum sem rædd eru manna á meðal og í
fjölmiðlum er einatt erfitt að halda áttum.
Það er búið að segja svo margt um þau, og
orðin verða fljótlega að frösum. og að lokum
að suði. Kannski er það sem maður helst
vildi segja eitthvað sem er búið að segja svo
oft að það væri að bera í bakkafullan lækinn
að segja það einu sinni enn. Flest almenn
sannindi um börn og uppeldismál sem ein-
hverju skipta eru svo löngu ljós að það má
segja þau með orðtökum eða spakmælum:
„Lengi býr að fyrstu gerð“, „Það læra börnin
sem fyrir þim er haft“, „Sjaldan launar kálf-
urinn ofeldið". Því er oft erfitt að verjast
þeirri tilhugsun að það eina sem hægt er að
segja um þessi mál af viti séu hlutir af þessu
tagi sem minna fólk á eitthvað sem það veit
mæta vel. Og allir eru hjartanlega sammála
um öll meginatriði. Hvernig stendur þá á því
að ástand uppeldismála er óviðunandi?
/
Eg held að til þess liggi einkum tvær ástæð-
ur. Önnur er sú að það er munur á því hvað
við teljum æskilegt almennt og yfirleitt, og
hvað við teljum svo æskilegt að við séum
tilbúin að veita því forgang umfram annað,
jafnvel að fórna einhverju til að það nái fram
að ganga. Þessi greinarmunur skiptir ber-
sýnilega máli í sambandi við börn og barna-
uppeldi. Til dæmis er hér ekki um að ræða
mál sem stjórnmálamennirnir hafa sett ofar-
lega á forgangslista sína. Og ekki er aðeins
við stjórnmálamennina að sakast, því við,
almenningur, höfum ekki sett þessi mál efst
á okkar eigin lista heldur. Það eru ekki bara
breyttir samfélagshættir sem valda því að
börn dagsins í dag og morgundagsins eru
mörgum áhyggjuefni. Það eru ekki bara
staðreyndir á borð við þær að stórfjölskyldan
er horfin, að einhleypar mæður eru út um allt
og raunar einhverjir einhleypir feður líka, og
að einhleypir foreldrar geta ekki séð sjálfum
sér og börnum sínum farborða nema með því
að koma þeim einhvers staðar fyrir. Allt
þetta er að vísu rétt og skiptir miklu máli. En
hitt er líka staðreynd að við erum upp til
hópa ákaflega upptekin við margfrægt lífs-
gæðakapphlaup eða haldin illseðjanlegri
framagirnd, svo að það bitnar á börnum okk-
ar. Áhyggjurnar stafa að einhverju leyti af
því að okkur blöskrar framferði okkar
sjálfra: ef okkur finnst æskan í dag vera
heimtufrek og gefin fyrir lífsþægindi og
glingur þá stafar það af engu öðru en því að
hún er að herma eftir okkur foreldrum sínum
eftir mætti (sbr. „Það læra börnin . . .“). Og
þetta vitum við vel innst inni, og vegna þess
að æskan er einatt hispurslausari en full-
orðna fólkið og því tilbúin að játast opinskátt
þeim verðmætum sem hún lifir eftir, þá sjá-
69