Þjóðlíf - 01.05.1988, Síða 53

VIÐSKIPTI
runaþróun sem á sér stað í atvinnu- og við-
skiptalífi álfunnar verði öli á forsendum
fyrirtækja og fjármagnseigenda. Hvort það
verður meira en orðin tóm verður framtíðin
að skera úr um.
Fyrirtækin ráða
ferðinni
Finnski heimspekingurinn Georg Henrik von
Wright hefur skilgreint núverandi þróunar-
stig á skipulagi framleiðslunnar á eftirfar-
andi hátt: „Það er verið að losa um tengsl
iðnvæddra framleiðsluhátta, sem byggja á
vísindum og tæknikunnáttu, við þjóðríkin.
Iðnfyrirtækin brjótast út úr sínum hefð-
bundnu félagslegu og pólitísku römmum.
Saman mynda þau sjálfstætt kerfi sem þróast
eftir eigin lögmálum."
Þetta bandalag vísinda, tæknikunnáttu og
iðnaðarframleiðslu kallar hann tæknikerfið
eða tæknigeirann. Á áðurnefndu verkfræð-
ingaþingi í Helsingfors kom vel í ljós að von
Wright er á réttu róli. Rammar þjóðríkjanna
eru orðnir alltof þröngur stakkur fyrir fyrir-
tæki á Norðurlöndum, og sé þeim ekki snið-
inn annar stærri af stjórnmálamönnum
sprengja þau utan af sér þjóðernistötrana. I
Helsingfors mátti greina á milli þriggja stiga í
þróun fyrirtækja: í fyrsta hópnum eru með-
alstór fyrirtæki sem eru í brýnni þörf fyrir
sérhæfingu og aðgang að stærri markaði til
þess að geta þrifist og staðist alþjóðlega sam-
keppni. I hópi númer tvö eru fyrirtæki sem
þegar má kalla norræn og eru farin að teygja
anga sína til Evrópu. Finnska fyrirtækið
NOKIA er til að mynda orðið stærsti erlendi
atvinnurekandinn í Svíþjóð. Auk fjárfest-
inga í Noregi haslar það sér einnig völl á
meginlandi Evrópu eins og mörg sænsk fyrir-
tæki. Sænsk og norsk fyrirtæki kaupa upp
margvíslega atvinnustarfsemi í Danmörku.
þannig að áhyggjur vekur hjá verkalýðsfé-
lögum og sumum stjórnmálaflokkum. Og
einn af helstu sérfræðingum í norsku at-
vinnulífi Nils Petter Tanderö, hefur spáð því
að Svíar muni eiga helminginn af norsku at-
vinnulífi að nokkrum árum liðnum. Hlutur
þeirra er nú um 25%.
Volvo-forstjórinn Per G. Gyllenhammar
og NOKIA-forstjórinn Kari Kairamo nota
hvert tækifæri sem gefst til þess að reka áróð-
ur fyrir norrænum fyrirtækjarekstri, sem þeir
segja að sé nauðsynlegur sem bakhjarl í al-
þjóðlegri samkeppni. Þeir vilja koma á nor-
rænum heimamarkaði með fríverslun á öll-
um sviðum. Þeir vilja drepa fjármagnið úr
dróma á sama hátt og vinnuaflið hefur verið
leyst úr læðingi með norrænum vinnumark-
aði. Norrænn hlutabréfamarkaður einstak-
linga, samræmdar skattareglur og afnám
allra tálma gegn því að stofna norræn dóttur-
félög eru á óskalistanum.
í hópi númer þrjú eru svo fyrirtæki eins og
Rune Molin varaforseti Alþýðusam-
bandsins í Svíþjóð. Gagnrýnir norrænu
ráðherranefndina fyrir að sýna atvinnu-
rekendum linkind.
ASEA sem er vaxið upp úr Norðurlöndum og
er nú rekið sem heimsfyrirtæki með Evrópu
sem grunn og höfuðstöðvar í Sviss. Þetta
byrjaði með því að ASEA keypti upp fyrir-
tæki í Finnlandi og Noregi, og síðan var því
slegið saman við Brown Boweri í Sviss, sem
m.a. hefur mjög sterka stöðu í Þýskalandi.
Hin nýja samsteypa. ABB, er með 180 þús-
und manns í vinnu (þar af 65.000 á Norður-
löndum) í 100 löndum og framleiðir 52.000
vörutegundir. Fyrir hringi af þessari stærð
eru landamæri og svæðisbundinn efnahags-
bandalög ekki lengur nein sérstök hindrun
— þeir starfa á öðru plani ef svo má komast
að orði.
Þegar rætt er um kröfur tæknigeirans (í
skilningi Georg Henrik von Wrights) á hend-
ur hinu pólitíska kerfi er rétt að minna á
tillögur Gyllenhammar-hópsins, sem kennd-
ur var við forstjóra Volvo, en í voru meðal
annarra áhrifamenn í tengslum við norræna
verkalýðs- og samvinnuhreyfingu. (Erlend-
ur Einarsson fyrrv. forstjóri Sambandsins frá
íslandi). Kenning hópsins var sú að gera
þyrfti umfangsmiklar breytingar á sam-
skiptakerfi norrænna stofnana og gera Norð-
urlöndin að heimamarkaði og heimavelli
fyrirtækja. Þá vildi Gyllenhammar-hópurinn
að lagt yrði í verulegar fjárfestingar í sam-
göngukerfinu í Skandinavíu og tengingum
þess við meginland Evrópu, t.a.m. með
svokölluðum Scan Link. Samkvæmt mati
hópsins má það ekki taka meira en tíu tíma
að koma vöru frá Mið-Skandinavíu til Mið-
Evrópu, en þeir flutningar taka nú 20-30
klukkutíma í flestum tilfellum. Tíutímabelt-
ið svokallaða á að verða lífradíus nýs og
betra efnahagslífs í Vestur-Evrópu. Utan
þess eru jaðrarnir með byggðastefnu og túr-
isma.
En vert er að huga að því að hugmyndin að
starfi Gyllenhammar-hópsins og tillögunni
utn tíutímabeltið er runninn upp þar sem
riddarar okkar tíma sitja við hringborð í Ca-
melot evrópsks iðnaðar — Hringborð
evrópskra iðnjöfra heitir það víst.
Fríverslun til
bölvunar
og blessunar
Samrunaþróun tæknikerfisins er talin for-
senda hagvaxtar af formælendum þess. Á
hendur stjórnmálamönnum eru gerðar þær
kröfur að fjármagninu sé sleppt lausu úr átt-
hagafjötrum og komið verði á fríverslun með
vöru, vinnuafl. þjónustu og peninga. Víða úr
röðum launafólks heyrist maldað í móinn.
Er ekki bara verið að hlaða undir stórkapí-
talið? Er ekki verið að styrkja þá sterku gegn
hinurn veiku? Er ekki verið að stuðla að
samþjöppun valds og fólks í Mið-Evrópu og
skapa um leið allskyns jaðarkyrking og
byggðaröskun? Munu ekki hin félagslegu og
mannlegu gildi lúta í lægra haldi fyrir
ómennsku framleiðslukerfi?
Spurningarnar eru margar og víða í tíma-
ritum verkalýðshreyfingarinnar á Norður-
löndum má sjá andófstón í fyrirsögnum: Frí-
verslun sett ofar umhverfi — Verkalýðs-
hreyfingin útilokuð meðan kúrsinn er settur
á EB — Stjórnin kýs EB fram yFir vinnu-
vernd.
Kratar ráða mestu í norrænni verkalýðs-
hreyfingu og afstaða þeirra til fríverslunar er
dálítið klofin: Fríverslun er af hinu góða, en
þó hlýtur ríkisvaldið að áskilja sér þann rétt
að grípa inn og skakka leikinn, ef hallast á í
jöfnuði milli þegnanna eða í þjóðarhag. Dag-
ens Nyheter túlkar hins vegar hið frjálslynda
viðhorf til málsins í leiðara, en það á einnig
hljómgrunn meðal ýmissa alþjóðasinnaðra
krata, sem hafa meiri reynslu af háskólastof-
um en verksmiðjugólfi.
„Það má líta á hugsýnina um Vestur-
Evrópu — kannski Evrópu— án landamæra
sem mótmæli gegn þjóðernishyggju og sín-
girni. Fríverslun stuðlar að friði; deilur milli
Evrópuríkja eru nú settar niður við samn-
ingaborðið. Samtímis felur Evrópubanda-
lagið í sér viðleitni til þess að efla velferð á
grunni fjölmenns heimamarkaðar.
Það er ekki hægt að neita því að efnahags-
leg rök fyrir fríverslun eru sterk. En það eru
ekki aðeins fjármagnshreyfingar sem eru al-
þjóðlegar. Umhverfismál, menningarmál,
samgöngur og vísindi eru alþjóðleg fyrirbæri
og þar með manneskjurnar einnig. Að vera
fríverslunarsinni er jafn réttmætt og að vera
51