Þjóðlíf - 01.04.1989, Blaðsíða 66

VIÐSKIPTI
miöa útgjöldin við það sem til ráðstöfunar er
og ekkert umfram það.
Markmiðið sem útgjöldin eru miðuð við
hjá einstökum stofnunum er því ekki sú tala,
sem stendur í fjárlögum, heldur bæta stjórn-
endur þeirra við í huganum einhverri fjár-
hæð, sem þeir telja óhætt að eyða umfram
heimildir. Hærri fjárveitingar í því skyni að
skapa meira raunsæi í fjárlagagerð geta því
komið fram í því, að stjórnendur opinberra
stofnana telja sig geta aukið umsvif sín og
farið jafn mikið fram úr heimildum og áður.
Sama hugarfar hygg ég að ríkisstjórnin
sjálf hafi (núverandi ríkisstjórn jafnt sem
aðrar). Pótt ráðherrar séu með miklar heit-
strengingar á haustdögum um hallalausan
ríkisbúskap og aðhald, þá telja þeir óhætt að
auka útgjöld umfram fjárlög þegar kemur
fram á sjálft fjárlagaárið. Einhvern veginn
virðist innbyggt í hugsun ráðherranna að
hallalaus ríkisrekstur sé svo sem ágætt mark-
mið, en sjálfsagt að fórna því fyrir önnur
veigameiri sem koma jafnan upp þegar verið
er að fást við vandamál líðandi stundar.
Mér virðist að það séu einhver ósýnileg
mörk í þessu sambandi. Ráðherrar telji t.d.
halla á bilinu 2500 til 5000 milljónir króna
(1%—2% af landsframleiðslu) vera í lagi.
Petta þýðir að skattahækkanir í þvi skyni að
eyða hallarekstri ríkissjóðs reynast þegar til
kastanna kemur tæki til þess að auka útgjöld-
in.
Barátta gegn skattahækkunum er því ekki
í sjálfu sér andstaða við hallalaus fjárlög,
heldur barátta gegn enn auknum útgjöldum
og viðspyrna gegn því að lenda inni í vita-
hring eilífra útgjaldaaukninga og skatta-
hækkana.
Sé þessi kenning rétt, um að þeir sem reka
hið opinbera hafi 2500 til 5000 milljóna
króna halla sem eins konar núllpunkt, verð-
ur að bregðast við samkvæmt því. Við fjár-
lagagerð verður að standa sem lengst gegn
skattahækkunum og halda fram aðhaldi í út-
gjöldum eins og frekast er kostur.
Almannahagsmunir óvinsælir
Það er að sjálfsögðu ekki vinsælt verk að
standa gegn auknum útgjöldum. Við höfum
t.d. nú horft upp á áróðurinn frá heilbrigðis-
geiranum vegna fyrirhugaðs sparnaðar á því
sviði. Pessi áróður er dæmigerður fyrir það
sem við er að eiga og því miður er hættan sú,
að ráðherrar láti undan þrýstingi og gefi eftir
í stað þess að láta áróðurinn yfir sig ganga.
Útgjöld til heilbrigðismála hafa aukist
verulega á undanförnum árum og við tölum
oft um hversu góða heilbrigðisþjónustu við
höfum og um það eru allir sammála. Þessi
útgjöld hafa ennfremur aukist hraðar en
landsframleiðslan og heilbrigðisþjónustan
hefur þess vegna tekið til sín stærra og stærra
hlutfall af landsframleiðslunni þegar litið er
til nokkurra ára í senn.
Pað má reyndar segja að útþenslan hafi
verið nokkurn veginn sjálfvirk frá ári til árs.
Þegar svo gerð er tilraun til þess að lækka
útgjöld um 4% hvort sem það er launakostn-
aður eða annar kostnaður er í raun ekki
verið að draga úr heildarumfangi þjónust-
unnar. Miklu frekar er verið að spyrna við
útþenslunni og halda henni í skefjum í eitt ár
eða svo.
Áróður þess efnis að slík viðspyrna sé ein-
hver sérstök aðför að heilbrigðisþjónustunni
er út í hött ef tekin er efnisleg afstaða til
málsins. Og þegar yfirmenn heilbrigðisstofn-
ana koma fram fyrir skjöldu og reyna að telja
almenningi trú um að meiri háttar vandræði
skapist fyrir sjúklinga og aðstandendur ef
útgjaldaþenslan fær ekki að halda óhindruð
áfram, lýsir það fyrst og fremst því hvernig
stjórnendur þessir menn eru.
Einkennilegast er þó að draga siðareglur
lækna inn í þessa umræðu og telja sparnað-
aráform vera brot á þessum siðareglum.
Þekktir erlendir hagfræðingar hafa í skrifum
sínum veitt því athygli, að ýmsar siðareglur
lækna virðast koma þeim mjög vel fjárhags-
lega. Alla vega er fróðlegt að íhuga þær
Tekjuflokkar ríkisins árið 1988
Eignarskattar......................................................... 2.4
Tekjuskattar......................................................... 12.3
Skattar af framieiöslu og innflutningi ........................... 11.4
Söluskattur.......................................................... 45.9
ÁTVR ................................................................. 6.6
Launatengd gjöld ..................................................... 7.6
Aðrir óbeinir skattar ................................................ 8.1
Vaxtatekjur........................................................... 4.7
Arðgreiðslur.......................................................... 1.0
breytingar er yrðu á þjóðfélaginu ef aðrar
stéttir tækju upp svipaðar siðareglur og
læknar hafa.
Þótt áróður gegn aðhaldi í ríkisútgjöldum
sé sterkur og venjulega rekinn á þeim fors-
endum að þeir sem fyrir honum standa hafa
yfirburða faglega þekkingu miðað við þá
sem reyna að halda um fjármálin, þá má ekki
gefast upp fyrir þessum áróðri. Almanna-
hagsmunir verða að eiga sér málsvara.
Að borga — eða bera skatta
Mikið hefur verið dregið inn í umræðuna
um skattamál að undanförnu, að Island hafi
lægri skattbyrði en margar nágrannaþjóðir.
Þetta er satt og rétt en það réttlætir samt ekki
skattahækkanir hér á landi. Þvert á móti eig-
um við að vera fegin því að hafa sloppið við
þær ógöngur sem ýmsir nágrannar okkar
hafa lent í með sín velferðarkerfi.
Uppstokkun íslenska skattkerfisins er þó
hvergi nærri lokið. Staðgreiðsla tekjuskatts
einstaklinga, er komin á og búið er að sam-
þykkja lög um virðisaukaskatt. Veigamiklar
breytingar voru gerðar á vörugjaldi og toll-
um í ársbyrjun 1988 sem voru reyndar að
hluta teknar til baka í ársbyrjun þessa árs. En
ýmiss atriði eru eftir og sum tengjast aðlögun
okkar að innri markaði Evrópubandalag-
sins.
Eitt veigamikið atriði sem við verðum að
gera okkur grein fyrir við ákvaðanir um
skattamál er að skilja muninn á því að borga
skatta og bera skatta. I umræðunni virðist
svo sem við höfum mestar áhyggjurnar af því
hverjir borga skattana en miklu minni
áhyggjur af því hverjir bera skattana í raun.
Þó skiptir að sjálfsögðu miklu meira máli á
hverjum skattarnir lenda á endanum en ekki
úr hvaða vasa þeir fara til ríkisins.
Allir skattar hafa efnahagslegar afleiðing-
ar þar sem þeir kalla fram viðbrögð og tiltek-
ið hegðunarmynstur hjá skattgreiðendum.
Yfirvegaðar ákvarðanir um skattamál verða
að byggjast á einhverju mati á þessum efna-
hagslegu afleiðingum. Aðeins þannig getum
við sagt fyrir um það hverjir bera skattana og
á hverjum þeir lenda þá í raun og veru.
Við skulum taka nokkur dæmi. Launa-
skattur hefur t.d. bein áhrif á launagreiðslur
fyrirtækja og virkar með sama hætti og flatur
tekjuskattur á launatekjur. Þótt fyrirtækin
borgi launaskatt lendir hann ekki síður á
starfsfólkinu. Stimpilgjald er tekið af skulda-
bréfum og víxlum. Þetta gjald er skattur á
fjármagnsviðskipti og virkar því eins og
skattur á fjármagntekjur eða fjármagns-
gjöld. T.d. er skattur af víxlum 0.25% og
þegar viðskiptavíxlum er velt mánaðarlega
samsvarar þessi skattur 3% raunvöxtum á
ári, sem renna í ríkissjóð. Á þessu ári er
áætlað að stimpilgjaldið færi ríkissjóði yfir
1700 milljónir í tekjur eða meira en allur
eignarskattur á einstaklinga.
66