Þjóðlíf - 01.04.1989, Blaðsíða 72

UPPELDISMÁL
fær að vera eins lengi úti á kvöldin og hann
vill, en síðan eru foreldrarnir að skipta sér af
hárgreiðslunni, eða hvernig hann eigi að
klæðast dags daglega. Þarna tel ég að
ábyrgðin sem unglingnum er falin sé í röng-
um hlutföllum."
Eru þetta kenningar sem eiga að standast
fullkomlega eða eru þetta aðeins tillögur seni
þú leggur þarna fram?
„Ekki get ég beint kallað þetta kenningar,
heldur er þetta nokkuð sem reynst hefur mér
hagnýtt í mínu starfi, bæði á Unglingageð-
deildinni og áður sem skólasálfræðingur í
mörg ár. í þessu starfi hef ég séð að hjá
mörgum þeim fjölskyldum eða unglingum
sem ég hef fengið til meðferðar er aðhald á
heimilunum af skornum skammti. Þegar að-
hald hefur verið skapað með tímanum, ein-
hverjar reglur og mörk í kringum barnið,
hefur allt farið að ganga miklu betur en áður.
Það er m.a. út frá þessari reynslu sem ég hef
sett fram mál mitt.“
Agi og stéttamunur
Hefurðu orðið vör við að agi og uppeldis-
aðferðir almennt séu mismunandi eftir stétt-
um foreldranna?
„Stéttir skipta töluverðu máli þegar hafð-
ur er í huga sá tími sem foreldrarnir hafa fyrir
barnið. Fólk úr verkalýðs- eða lægri milli-
stéttum verður að vinna upp undir 12 klst. á
sólarhring og það gefur augaleið að það fólk
hefur lítinn tíma til að sinna uppeldinu. Að
þessu leytinu er mjög illa búið að börnum í
þessu vinnubrjálæðislega samfélagi. Sum
börn þurfa t.d. að vera í gæslu hjá fjórum
aðilum; áður en farið er í skólann, í skólan-
um hjá kennaranum, í gæslu eftir skólann og
síðan foreldrunum að lokum þegar þeir
koma þreyttir heim um kvöldmatarleytið
eða jafnvel seinna. Enginn þessara aðila ber
heildarábyrgð á barninu nema foreldramir,
örþreyttir eftir langan vinnudag.
Hins vegar tel ég að fólk úr lægri stéttum
hafi sama skilning á uppeldinu og aðrir, alla
vega hér á landi. Ég hef heldur ekki orðið
vör við að foreldrar úr lægri stéttum beiti
öðruvísi aðferðum, hjá þeim eru refsingar og
harðneskja ekki meiri en annars staðar."
Jákvæður og neikvæður agi
„I umfjölluninni skipti ég þessu niður í
jákvæðan aga annarsvegar og neikvæðan aga
hins vegar. Jákvæður agi tekur yfirleitt mið
af þroska barnsins og foreldrar verða því að
líta svo á að þarfir barnsins séu í fyrirrúmi, en
það er ekki þar með sagt að það megi gera
hvað sem það vill. Þessu fylgja jákvæð tengsl
milli foreldra og barnsins, samskiptin verða
góð og allir aðilar ánægðir.
Með neikvæðum aga eru foreldrar á hinn
bóginn að uppfylla eigin þarfir með valdi og
yfirgangi. Foreldrarnir líta þannig á uppeld-
ið sem samkeppni þar sem barnið er dæmt til
að tapa. Ekki fylgja neinar sættir, heldur er
barnið skilið eftir fullt heiftar og reiði sem
það verður sjálft að losa sig við.
Neikvæður agi getur haft slæmar afleið-
ingar í för með sér þegar komið er fram á
unglingsárin þegar einstaklingurinn finnur
að hann öðlast meiri styrk sem brátt verður
jafnmikill og foreldranna. Þá kemur þessi
heift fram og er þá reynt að ná sínu fram gegn
vilja foreldranna. Þarna er unglingnum alveg
sama hvort jákvæð tengsl við foreldrana eru
til staðar eða ekki. Ég hef orðið mikið vör
við þetta á Unglingageðdeildinni; þangað
koma margir unglingar sem aldir eru upp við
strangan aga og refsingar og er þeirra megin-
hugsun hvort verknaður sem þeir fremja
komist upp eða ekki. Þeir hafa sem sagt ekki
gert siðaboð foreldranna að sínum.
Tvennt til viðbótar felst í neikæðum aga og
er það í fyrsta lagi ofverndun, þar sem for-
eldrar ráðskast með barnið í þeirri góðu trú
að þeir séu að vernda það. í öðru lagi eru það
flengingar sem eru vandmeðfarnar þar sem
þær eru niðurlægjandi séu þær mikið notað-
ar. Hins vegar skaðar ein flenging lítið ef
foreldrið kemur síðan og sættist við barnið
að eigin frumkvæði. Ég tel því að refsing
með höfnun sé mun skaðlegri. Ef barnið er
ekki tekið í sátt lítur það svo á að foreldrið
hafi ekki fyrirgefið þessa uppákomu, jafnvel
talar varla við það dögum saman eða er sí-
fellt að minna það á eitthvert gamalt mál sem
á að vera úr sögunni."
Samábyrgðin horfin —
sjálfsábyrgðin tekin við
Er algengt að foreldrar í dag reyni að ala
börn sín á svipaðan hátt og þeir sjálfir voru
aldir upp?
„Það held ég sé óhætt að fullyrða, eða þá
að gera þveröfugt við það sem foreldrarnir
gerðu, sérstaklega ef samskiptin við þá hafa
verið neikvæð. Þetta með að foreldrar séu að
aga börn sín er nokkuð nýtt fyrirbrigði. Hér
áður fyrr var það sjálf lífsbaráttan sem var
uppalandinn, foreldrar komu aðeins lítið við
sögu. Raunveruleikinn krafðist þess af barn-
inu að kunna að taka tillit til annarra, sam-
ábyrgðin var mun meiri því fólk varð að
standa sig við vinnu, annars fékk það ekkert
að borða. Þessi samábyrgð er ekki lengur til
staðar í okkar samfélagi, alla vega sést hún
ekki svo vel á yfirborðinu.“
Eru þá börn í dag sjálfstæðari sem einstak-
lingar en var hér áður fyrr?
„Ekki veit ég hvort telja eigi þau sjálfstæð-
ari, en hér á landi er einkennandi hvað þau
þurfa snemma að bera ábyrgð á sjálfum sér í
þessu flókna samfélagi og þar að auki bera
ábyrgð á yngri börnum. í umræðum um hópa
uppalenda er yfirleitt talað um fóstrur, kenn-
ara og foreldra. En það er stór hópur upp-
alenda í samfélaginu sem sjaldan eða aldrei
er talað um og það eru börn og unglingar sem
gæta yngri systkina sinna. Til dæmis 11 ára
drengur sem látinn er sjá um þriggja ára
bróður sinn, hann verður að sjá um hann þar
til foreldrar koma heim, fara með hann á
leikskólann, gefa honum að drekka o.s.frv.
Oftar en ekki koma upp vandræði og situr sá
eldri uppi með vanda sem hann er á mörkun-
um með að ráða við. Þetta veldur mörgum
börnum og unglingum á Islandi miklu hugar-
angri," sagði Sólveig Asgrímsdóttir að lok-
um.
Adolf H. Petersen
72