Frjáls verslun - 01.10.2008, Blaðsíða 27

28 F R J Á L S V E R S L U N • 1 0 . T B L . 2 0 0 8
Forsíðu grein Skattborgarinn
Prófessorinn bendir á að helsta hlutverk seðlabanka sé að stuðla
að stöðugleika í efnahagslífinu. Þetta sé mjög víðtækt hlutverk og lúti
ekki bara að ákvörðun vaxta og verðbólgumarkmiðum. EES-samn-
ingurinn takmarkar ekki þetta hlutverk. Seðlabankinn getur gripið
inn í ef hann heldur að stöðugleika sé ógnað.
lánveitandi til þrautavara
„Eitt hættumerki er þegar bankarnir eru orðnir svo stórir að seðla-
bankinn, sem lánveitandi til þrautavara, ræður ekki við að verja þá
áhlaupi,“ segir Storesletten. „Þetta eru mörk sem mér virðist sem
íslensku bankarnir hafi farið yfir árið 2004 eða svo. Þá er eðlilegt að
seðlabanki grípi inn í og beiti einhverjum af þeim ráðum sem hann
hefur tiltæk án þess að það brjóti í bága við EES-samninginn um
frjálst flæði fjármagns.“
Ráðin sem seðlabankar hafa yfirleitt í þessari stöðu eru að auka
bindiskyldu. Það takmarkar féð sem viðkomandi banki hefur til ráð-
stöfunar. Einnig er að mati prófessorsins hægt að gera enn strangari
kröfur um hlutfall eiginfjár.
„Íslensku bankarnir áttu í það minnsta á pappírunum nægt eiginfé
samkvæmt öllum hefðbundnum viðmiðum,“ segir prófessorinn. Hjá
Kaupþingi var þetta hlutfall 12% og Storesletten bendir á að til sam-
anburðar hafi norskir bankar oft aðeins 8% sem þykir lítið.
„Það er hægt að krefjast þess að bankinn auki þetta hlutfall eig-
infjár enn meir en það er mjög harkaleg aðgerð sem takmarkar
umsvif bankans mikið,“ segir Storesletten.
villandi tölur
Prófessorinn segir að tvennt valdi því þó að þessar tölur um eiginfé
geti verið villandi. Annars vegar verður að líta á hve traust þessi eign
er og hins vegar að hátt hlutfall eiginfjár bjargar aldrei banka sem
verður fyrir áhlaupi – það sem kallað er „banka run“.
„Það er bara vitneskjan um sterkan lánveitanda til þrautavara sem
á endanum skapar bankanum traust,“ segir Storesletten. „Þannig
skiptir litlu hvort eiginfjarhlutfallið er 8 eða 12 prósent eða enn
hærra. Það dugar aldrei til að borga öllum ef allir vilja taka sína pen-
inga úr bankanum.“
Storesletten segir að íslensku bankarnir hafi virst vel reknir og
í Noregi kom til dæmis Glitnir mönnum fyrir sjónir sem mjög
sprækur og nútímalegur banki. Margir ungir menn í fjármálageir-
anum vildu vinna þar.
Bankar í lausu lofti
„Vandinn var að íslensku bankarnir svifu í lausu lofti án öryggis-
nets, án raunverulegs lánveitanda til þrautavara,“ segir Storesletten.
„Reksturinn virtist góður og það var hagnaður á hverju ári en það
má spyrja hvort farið hafi verið að alþjóðlegum reglum um eiginfé
og gagnsæi í rekstri bankanna.“
Þarna vísar Storesletten til bankasamþykkta, upphaflega frá árinu
1988 en með endurbótum 2004, sem kenndar eru við Basel í Sviss:
Basel I og Basel II. Hann segir að svo virðist sem íslensku bankarnir
hafi farið í kringum þessar reglur með því að skiptast á lánum. Glitnir
lánaði Kaupþingi og Kaupþing lánaði Glitni sömu upphæð.
„Þetta gat litið út sem traustir peningar á pappírunum en voru
engir peningar,“ segir Storesletten. Þetta er það sem bankamenn
kalla ástarbréf.
„Þarna er það hlutverk fjármálaeftirlits að kanna gæði lána og
eigna bankanna,“ segir Storesletten. „Íslensku bankarnir voru ekki
eins traustir og þeir litu út fyrir að vera við fyrstu sýn.“
reglurnar banna ekki bremsur
EES-samningurinn auðveldar bönkum að koma upp útibúum í
öðrum löndum. Storesletten segir að bæði seðlabankar og fjármála-
eftirlit hvers lands geti engu að síður takmarkað þessa starfsemi og
beinlínis bannað bönkunum að stofna útibú ef seðlabanki viðkom-
andi lands getur ekki varið þessi útibú falli. Eða ef vafi leikur á um
að eigið fé bankans dugi til að reka útibúið.
„Þarna er eðlilegt að seðlabanki viðkomandi lands segi að ekki
sé til gjaldeyrisforði til að bjarga útibúinu í neyð. Fjármálaeftirlit
þarf þá ekki að gefa út leyfi til að stofna útibúið,“ segir Storesletten.
Í þessi tilviki yrði útrás bankans að fara fram í dótturfélögum sem
væru með sjálfstætt eiginfé að baki sér og á ábyrgð þess lands þar sem
dótturfélagið starfaði.
„Augljóslega hefði það bjargað einhverju ef Ísland hefði verið í
Evrópusambandinu, haft evru sem gjaldmiðil og haft Seðlabanka
Evrópu sem lánveitanda til þrautavara,“ segir Storesletten. „Bank-
arnir hefðu notið meira trausts en raun varð á en sennilega hefði
þeim ekki verið leyft að vaxa svona mikið.“
dæmigerð bankabóla
Espen Henriksen hjá hagfræðistofnun Háskólans í Ósló hefur kynnt
sér rekstur íslensku bankanna og farið ferðir til Íslands í því skyni.
en hvað hafa norðmenn gert öðruvísi en Íslendingar
í rekstri sinna banka síðustu ár?
„ekkert sérstakt,“ svarar prófessorinn.
„norskir bankamenn eru enn hræddir eftir síðustu bankakreppu
og hugsanlega eru einhverjar kröfur um bindiskyldu strangari í
noregi en á Íslandi og kröfur til eiginfjár harðari en í aðalatriðum
eru reglurnar eins. Bankakreppan situr enn í norðmönnum og
þess vegna fara þeir sér hægar en Íslendingar.“