Tímarit Máls og menningar - 01.05.1944, Side 69

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
59
um, hvers konar breytingar verði á öðrum þáttum þeirra, einhverj-
um eða öllum, ef breyting verður á einum. Enginn hefur ætlað
jöfnunum að sýna til hlítar, hvernig slíkar breytingar verða, enda
getur það verið næsta flókið mál, en.þær geta engu síður haft þýð-
ingu og hafa t. d. nægilega þýðingu til þess að skýra, að umrædd
staðhæfing prófastsins er röng. En svo framarlega sem jöfnurnar
eru rökréttar —1 og um það virðist B. F. hafa sannfærzt — hlýtur
ákveðin breyting á einum þættinum að svara til ákveðinnar breyt-
ingar á öðrum. Sannindi þau, sem fólgin eru í þessum jöfnum og
jöfnunum 4 = 2-2, sem hann líkir þeirn við, eru að vísu mjög
ólík og því lítið á slíkri samlíkingu að græða, en þær eiga þó það
sameiginlegt, að báðar eru réttar og hvorug þýðingarlaus. Það er
ástæðulaust að gera lítið úr þýðingu jafnanna 4 = 2-2 sökum
þess, að ekki megi leysa með þeirn öll viðfangsefni í stærðfræði,
og B. F. getur ekki í alvöru talið, að ekki sé hægt að skýra neitt
með þeim af þeim sökum. Þótt auðvitað megi segja, að ekkert „or-
sakasamband“ sé milli hliða þessara jafna, tákna þær þó, að 2 • 2
geta aldrei verið annað en 4 í hvaða dæmi sem er. Og haldi einhver
því fram, að tvisvar sinnum tveir séu fimm, er alveg nóg að vísa í
jöfnurnar 4 = 2 • 2 til þess að afsanna það, þótt ekki sé í þeim
fólgin djúptæk speki.
Svo er að sjá sem B. F. hafi hér ruglað saman þeim sannindum,
sem fólgin eru í kvantitetslögmálinu eða viðskiptajöfnunum og
þeim lögmálum, sem hagfræðingar kenna venjulega við framboð
og eftirspurn. En hvernig svo sem því er varið, er allt meginefni
greinar hans byggt á misskilningi. Háðsyrði hans um hagfræðing-
ana hrína því ekki á þeim, heldur á honum sjálfum.
Það er þess vegna ekki von, að vel fari, þegar B. F. tekur sér
fyrir hendur að sýna fram á, að í rauninni sé sambandið rnilli
hinna einstöku þátta ekki eins og það eigi að vera samkvæmt jöfn-
unum. Svo að eitt dæmið sé tekið, játar hann að vísu, að lækkun
verðs (V) frá því, sem skapað hefði jafnvægi, hafi í för með sér
vöruskort, að óbreyttu gjaldmiðils- (P) og vörumagni (Vm), en
telur orsökina ekki þá, að tala viðskipta (U) minnki, heldur að
hún aukist, það valdi vöruskortinum og hann hafi síðan í för með
sér fækkun viðskiptanna. Niðurstaðan er rétt, sem sé að verðlækk-