Tímarit Máls og menningar - 01.11.1945, Blaðsíða 7

EINAR OL. SVEINSSON:
SJÁLFSTÆÐISMÁLIÐ
Seytjánda júní 1944 rættust gamlar vonir íslendinga. í meira en
öld höfðu beztu synir Islands og dætur helgað kraftá sína því tak-
marki, sem þar var náð. Flestir dóu þeir á eyðimörkinni án þess að
fá að sjá inn í fyrirheitna landið, sjálfsagt margir án öruggrar von-
ar, en þeir mættu dauðanum með friði góðrar samvizku. Þeir höfðu
gert það sem þeir gátu til að færa þjóð sína'nær frelsinu.
Ekki er því að neita, að dimm ský grúfðu yfir fæðingardegi hins
nýja lýðveldis. Margir munu með angri hafa hugsað til rauna hinn-
ar görnlu sambandsþjóðar vorrar. En þar við bættist, að þótt vér
að vísu stofnuðum hér lýðveldi, var sjálfstæði þess og fullveldi að-
eins til á pappírnum. Vér vorum hér raunverulegar hornrekur hinna
erlendu hersveita. En vorir menn þóttust hafa svo um hnútana búið,
að þetta tæki enda. Og vissulega höfðu þeir við nokkuð að styðj-
ast. Meðal skilyrða forsætisráðherra Islands fyrir hervernd Banda-
ríkjamanna var þetta: „Bandaríkin skuldbinda sig til að hverfa
burtu af íslandi með allan herafla sinn, á landi, í lofti og á sjó,
undir eins og núverandi ófriði er lokið.“ Þessi og önnur skilyrði
féllst forseti Bandaríkjanna, Franklin D. Roosevelt, á, svo sem þessi
orð í svari hans votta: „Mér er það ánægja að staðfesta hér með
við yður, að skilyrði þau, sem sett eru fram í orðsendingu yðar, er
ég hef nú móttekið, eru fyllilega aðgengileg fyrir ríkisstjórn Banda-
ríkjanna og að skilyrða þessara mun verða gœtt í viðskiptunum milli
Bandaríkjanna og Islands.“ Yfir þetta lagði Bretland blessun sína;
sendiherra þeirra lofaði ekki aðeins, að fluttur yrði burtu héðan
allur enskur her, heldur og „að viðurkenna algert frelsi og fullveldi
íslands og að sjá til þess, að ekki verði gengið á rétt þess í friðar-
samningunum né á nokkurn annan liátt að ófriðnum loknum“.
Ekki leið þó á löngu eftir lýðveldisstofnunina, að skrif færu að
sjást um það í amerískum blöðum, að Bandaríkjamenn ættu að hafa