Tímarit Máls og menningar - 01.11.1945, Blaðsíða 30

JONAS HARALZ:
Styrkþegar eða sjálfstæð þjóð
Þó að litlar umræður liafi enn farið fram á opinberum vettvangi
um þá ósk Bandaríkjastjórnar að leigja hér á landi herstöðvar til
langs tíma, hefur verið um fátt annað meira talað manna á meðal.
I slíkum umræðum hef ég oft heyrt þeirri skoðun haldið fram, ekki
sízt af ungu fólki, og að því er hefur virzt í fullri alvöru, að ekki
væri mikið við slíkt að athuga frá sjónarmiði Islendinga, ef þeir
fengju aðeins nógu mikið í aðra hönd. Ég hef aldrei heyrt þess
getið, að í hinni löngu sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar hafi slíkur
peningamælikvarði verið lagður á réttindi hennar og frelsi. En nú
er öldin önnur. Á þessum veltiárum í þjóðfélagi voru virðast margir
hafa smitazt af þeim hugsunarhætti nýríkra manna, er öll gildi met-
ur til fjár, og er það eitt fyrir mestu, að peningaveltunni haldi á-
fram. Þessi hugsunarháttur er að ýmsu leyti skiljanlegur. Islenzka
þjóðin hefur öldum saman lifað í fátækt og basli. Þegar iðnþróun-
in hefst hér í lok síðustu aldar með örari framþróun á öllum sviðum
en nokkru sinni áður, hófst nýtt velgengnistímabil hér á landi, er
menn gerðu sér hinar björtustu vonir um. Sú varð þó reyndin á,
að hinn haglegi grundvöllur, er byggt var á, var ekki eins traustur
og skyldi. Landið lenti hvað eftir annað í hringiðu viðskiptakrepp-
anna, og á árunum 1930—39, er flestir hinna gömlu sölumarkaða
brugðust, virtust flest sund lokuð fyrir áframhaldandi þróun til vel-
megunar hér á landi. Svo kemur hinn mikli gróði stríðsáranna líkt
og gjöf af himnum ofan. Allir vissu, að hann myndi aðeins vera
stundarfyrirbæri, og að þjóðin myndi síðan verða að skapa sér
sjálf efnalegan grundvöll í framtíðinni. Það er skiljanlegt, að sú
kynslóð, er fyrst hefur lifað erfiðleika og eymd fyrirstríðsáranna og