Tímarit Máls og menningar - 01.12.1958, Page 12

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
að snerta geð íslendinga meðan þeir halda tungu sinni. Enn í dag heyrum við
þrumugnýinn í hendingum þess, en fyrir sextíu árum hlaut það að birtast
mörgum sem skaðræðiselding, vís til að kveikja í öllu sem fyrir varð. Þá var
þetta með öðrum orðum byltingin sjálf.
Andi endurreisnarinnar hafði að vísu svifið yfir vötnum nítjándu aldar frá
upphafi, en eigi að síður þjökuðu þá margvísleg hrakföll þjóðina sem löngum
fyrr. Réttum tíu árum áður en Þyrnar sáu fyrst dagsins Ijós harðist fólk við
hungurvofuna víða um héruð og tvö þúsund manns flýðu til Vesturheims. Og
ári áður skalf jörðin svo hastarlega í heimbyggð Þorsteins Erlingssonar að
yfir tvö þúsund bæir og útihús hrundu þar til grunna. Hér sat því enn þjóð í
nauðum sem hræddist drauga og útilegumenn, jafnvel snakka og skoffín, og
leitaði sér helzt fróunar í himneskri náð. Slík þjóð, svo brennd og kalin og
hrjáð sem hún var, hlaut að bregðast misjafnlega við slíku ávarpi: vissulega
hafði hún séð upphlaup nógu margra djöfla, séð nógu margar tignir hníga
að velli, séð nógu margar stoðir höggnar undan himnunum.
En þegar betur var að gáð fylgdi svo hvítur galdur þessum hörðu skilmálum
að svört nóttin og svart djúpið breyttust fyrr en varði i hið fyrirheitna land
með morgunsól yfir tindum og silfurlindir niðandi í hlíð. Og fáir stóðust þann
seið: sumir formæltu að vísu þessum hneykslanlega ofsa, en hinir sem þján-
ingin hafði gert andvaka földu hið nýja galdrakver vandlega undir koddanum
sínum og lofuðu guð.
Það er alkunna hvernig sársauki meinlegra örlaga getur safnazt fyrir í
þjóðardjúpinu, þar til utanaðkomandi þrýstingur knýr niðurbælt ópið fram
á varir snillinganna. Boðberar endurreisnarinnar höfðu allir sótt hljóminn í
kall sitt til erlendra frelsishræringa. Sama máli gegnir um Þorstein Erlingsson.
Þyrnar voru ávöxturinn af þrettán ára harðri útivist hans við Eyrarsund. A
þeim árum hafði iðnbyltingin leitt af sér síharðnandi stéttabaráttu í Dan-
mörku og tendrað kyndil sósíalismans í brjósti verkalýðsins, en við var að
etja harðsnúna afturhaldsstjórn sem studdist við rótgrónar erfikenningar
kirkjunnar. Þessi barátta kveikti svo í hjarta Þorsteins að það logaði. Menn
geta hollalagt um það hvort meiru hafi þar ráðið meðaumkun eða skilningur.
en hilt virðist auðsætt að stormar borgarlífsins hafi ýft það djúp í vitund
skáldsins sem þangað var runnið undan fargi hinna myrku alda heima á fróni.
Uti í Sælundi hinum milda komst Þorsteinn að þeirri niðurstöðu að ógn-
andi myndir Himnaríkis og Helvítis væru blekkingasmíð jarðneskra drottna
og að ríki framtíðarinnar yrði að rísa af lausn hinnar undirokuðu alþýðu —
sigri mannsins sjálfs. Þetta varð honum æ síðan sá sannleikur sem jafna skyldi