Tímarit Máls og menningar - 01.12.1958, Blaðsíða 76

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
sjúklegu einstaklingshyggju komi
fram barnalegur oflátungsháttur þess
fólks sem ekki getur og ekki vill sjá
neitt í kring um sig, og fyllist af þeim
sökum hlægilegu ofmati á sjálfu sér?
Á einum stað í sögunni segið þér
fyrir munn Zívagos læknis, að „það
að tilheyra ákveðinni manngerð séu
endalok mannsins, dómsáfelling
hans“. Þetta er ranghverfan á því, að
þér sem höfundur ætlizt til að „hinir
sannleiksleitandi einfarar“ yðar séu
ofurmenni, yfir það hafnir að til-
heyra ákveðinni manngerð. En það er
erfitt að fallast á þessa staðhæfingu
höfundar. Við viljum telja, að Zívago
læknir og þær af persónum bókarinn-
ar sem honum eru andlega skyldar,
hafi átt sína hliðstæðu á tímum bylt-
ingarinnar, borgarastyr j aldarinnar,
já og síðar. Við viljum sízt af öllu
halda því fram að svona fólk hafi ekki
verið til eða að örlög Zívago læknis
hafi verið algert einsdæmi.
Að okkar áliti er Zívago læknir
persónugervingur vissrar tegundar
rússneskra menntamanna á þessum
árum, manna sem gátu og höfðu
gaman af að tala um þjáningar þjóð-
arinnar, en gátu ekki læknað þessar
þjáningar, hvorki bókstaflega né í
yfirfærðri merkingu. Þetta er sú
manngerð sem er úttroðin af hug-
myndum um eigið ágæti og full af sér-
gæðingshætti, maður sem stendur
fólkinu fjarri og er alltaf reiðubúinn
að svíkja það á örlagastund, bregð-
ast því bæði í þjáningum þess og bar-
áttu þess fyrir málstað sínum. Þessi
manngerð er hinn „stórgáfaði“ smá-
borgari, meinlaus þegar ekki er stjak-
að við honum, en fljótur að verða
vondur, þegar að honum er þrengt, og
alltaf reiðubúinn í hugsunum sínum
og einnig verkum að beita hvaða
órétti sem vera skal í samskiptum sín-
um við fólk, strax og honum finnst
með réttu eða röngu að það gangi á
hluta sinn.
Svona menn voru til, og þeir voru
ekki fáir. Deilan snýst ekki um það,
hvort þeir hafi verið til eða ekki, held-
ur hitt hvort þeir verðskuldi það að
þér takið málstað þeirra jafn skil-
yrðislaust og þér gerið í þessari skáld-
sögu: voru þeir sá blómi rússneskrar
menntastéttar sem þér reynið með
allri yðar snilld að sýna að Zivago
læknir sé, eða voru þeir meinsemd í
þessari stétt? Að þessi meinsemd
skyldi koma fram á hinu afturhalds-
sama vandræðatímabili milli fyrstu
og annarrar rússnesku byltingarinnar
er vel skiljanlegt en er hægt að lýsa
þessum mönnum sem alltaf héldu að
sér höndunum á hættustund, sýndu
heigulshátt í þjóðmálabaráttunni og
hliðruðu sér alltaf við að svara spurn-
ingunni „með hverjum ertu?“, er
hægt að lýsa þeim sem einhverjum
æðri verum sem hafi rétt til að fella
algilda dóma yfir öllu, og þá fyrst og
fremst byltingunni og þjóðinni?
Það er einmitt fyrir munn þessara
250