Tímarit Máls og menningar - 01.12.1958, Blaðsíða 95

FRXÐLÝST LAND
Nú skyldi maður œtla að að ajliðinni sprengingunni vœri hœttan liðin hjá,
en því jer fjarri. Menn, sem vœru jjarstaddir á meðan á sprengingunni stœði,
en kœmu á sprengistaðinn skörnmu síðar, mœttu búast við því að já í sig ban-
vœnan skammt aj geislun frá geislavirkum efnum, en þetta torveldar mjög allt
björgunarstarf.
Þessi geislavirku efni eru að nokkru leyti mynduð fyrir áhrif nevtróna á
ýms efni, en að miklu leyti er þar um að ræða efni þau, sem myndast úr brot-
um úraníumkjarnans þegar hann klofnar. Þessara geislavirku efna gætir mjög
mismikið eftir því hvort sprengjan springur hátt í lofti eða niðri við jörð,
eða ef til vill í sjó. Ef sprengjan springur hátt í lofti berst megnið af klofnun-
arefnunum með sprengjuskýinu upp í háloftin og dreifist um gufuhvolfið. Ef
sprengjan springur á jörðu niðri, eða í sjó verður mikið af þessum efnum eft-
ir eða fellur bráðlega til jarðar með ryki og regni. Hin geislavirku efni dreif-
ast þá yfir umhverfi sprengistaðarins, einkum þeim megin sem undan vindi
snýr. Þar má búast við geislavirkum efnum í líjsliœttulegu magni svo skiptir
mörgum tugum kílómetra frá sprengistaðnum, en heilsuspillandi magn af
efnum þessum getur borizt miklu lengra.
Hér hef ég miðað við úraníum eða plútóníumsprengju af svipaðri stærð og
kastað var á Japan í lok síðustu styrjaldar. Sprengjur af þessari gerð geta að-
eins haft takmarkaða stærð vegna þess að efni þessi springa sjálfkrafa ef meira
er sett saman af þeim en svo sem 10—20 kg.
En nú hefur einnig tekizt að losa um orku atómkjarnanna á annan hátt. Yið
hitastig sem skipta milljónum gráða má fá suma af léttustu atómkjörnunum
til að renna saman, en við það losnar viðlíka mikil orka og við klofnun þungu
kjarnanna. Hér er einkum um að ræða kjarna léttasta frumefnisins, vetnis, þó
ekki þá algengustu, heldur þyngri gerðina. Ef nokkurt magn af þungu vetni
er hitað upp með kjarnasprengingu nægir það til þess að kjarnar þess renna
saman og mynda helíumkjarna, en við það hækkar hitastigið enn meira og
sprengimálturinn margfaldast. Vetnissprengjunni eru raunverulega engin tak-
mörk sett, hvað stærð snertir, þar sem hægt er að hlaða saman hversu miklu
magni sem er af þungu vetni án þess að nokkur hætta sé á að það springi fyrr
en einhver hluti þess hitnar upp í millj. gráða, og slíkt skeður ekki af sjálfu
sér.
Sprengdar haja verið vetnissprengjur sem voru um 100 sinnum sterkari en
úraníumsprengjurnar, og ekkert virðist því til fyrirstöðu að hœgt sé að hafa
þœr 1000 sinnum sterkari.
269