Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Side 79

ÞÁTTUR DRÓTTKVÆÐA í SÖGU HEIMSBÓKMENNTANNA
Það er lil dæmis forvitnilegt að í sögum um elztu arabísk skáld koma fram
hliðstæður við íslenzkar sögur um „höfuðlausnina“. Þannig var ]iað uin hið
þekkta skáld Nabigha að hann varð fyrir ónáð konungs vegna kvæðis sem
hann tileinkaði drottningunni, eins og Ottar svarti. Hann var neyddur til að
flýja og ávann sér síðar náð konungs með því að yrkja um hann lofkvæði eitt
mikið. Frægt lofkvæði eftir Kac b ibn Zuhair um Múhammeð er í rauninni
einnig ort sem höfuðlausn, en skáldið hafði áður verið fjandsamlegt hinni
nýju trú. Sagt er að kvæðið liafi haft slík áhrif á Múhammeð að hann hafi
gefið skáldinu skikkjuna af herðum sér. A sama hátt og dróttkvæðalistin, var
gerð lausavísna mjög útbreidd með Aröbum, og þessar vísur voru að verulegu
leyti mæltar af munni fram (eða taldar vera það) og áttu sér alltaf beina or-
sök. Loks eru einfalt efni og frumstæð samsetning arabískra lofkvæða tengd
tilgerð í brag og stíl, sem oft virðist ótrúleg, því hún mælir móti hinni venju-
legu skoðun á þróun kveðskaparlistarinnar, alveg eins og mörgum evrópskum
bókmenntafræðingum hefur virzt formtilgerð dróttkvæða ótrúleg.
Bókmenntir Austurlanda varðveittu betur forn form en bókmenntir Vestur-
landa. Þess vegna er auðveldara að finna drög til samanburðar við dróttkvæð-
in í austrænum miðaldabókmenntum en í vestrænum, og þar má finna þau á
hærra stigi þjóðfélagsþróunar. Með því að bera saman t. d. íranskar bók-
menntir frá 10.—14. öld1 og dróttkvæði, má sjá að það samfélag sem þau lýsa
er miklu fornlegra en Iran 10.—14. aldar, en á þeim tímum voru þar til borgir
með hundruðum þúsunda íbúa, miðstjórn ríkisvalds og fjölmennu embættis-
mannaliði. Og í írönskum bókmenntum er aðaltegundin lofkvæði. Form þeirra
var mjög flókið, krafðist mikillar listar og var takmarkað af ströngum kveð-
skaparreglum. Reglufjötrar og íhaldssemi sameinast í þessu formi kröfunni
um nýjan tjáningarhátt, og henni er að mestu fullnægt með því að auka fjölda
möguleikanna og tengja einingar formsins í sem fjölbreyttustum samböndum.
Gott sýnishorn er samanburður á Háttatali Snorra og „kasidu“ (lofkvæði)
arabíska skáldsins Qivami Mutarrizi sem er í senn bæði lofkvæði og mikill
kveðskapur er sýnir möguleika ljóðlistarinnar. Þó er vitanlega tilviljun að
þessi kvæði eru jafnlöng (101 vísa hjá Snorra og 102 hjá Qivami). Það er
einnig einkennandi að bæði var hæfileikinn til að kveða af munni fram mjög
mikill þáttur í írönskum kveðskap og að einstakar íranskar vísur eru í arf-
sögnum oft taldar hafa verið mæltar af munni fram.
í Austurlöndum lifa fornleg bókmenntaform yfirleitt góðu lífi vegna þess
hve þjóðfélagsskipunin er stöðug. í rauninni hefur ofvöxtur forms, sem er ein-
1) Sjá E. G. Brown: A Literary History of Persia, II, Cambridge 1928.
69