Tímarit Máls og menningar - 01.06.1960, Síða 93

UMSAGNIK UM BÆKUR
þessara tveggja þjóða. Hvergi ntan Islands
tíðkaðist slík sagnaskemmlun, og andleg
velferð þjóðarinnar liefur eflaust vakað fyr-
ir hinum fáfróðu stjórnarherrum í Hiifn.
þegar þeir bönnuðu íslendingum að lesa
sögur sínar. En tveim áratugum síðar birt-
ast þessi tvö sagnabindi, sem ég gat um hér
að framan. Tilgangur þeirrar útgáfu var
einfaldleti sá að útvega þjóðinni gott og
ódýrt lestrarefni. Utgáfa þessi var því ekki
einvörðungu mótleikur gegn hinni fárá'i-
legu tilskipun Dana, heldur var hér einnig
um að ræða tilraun til að bæta það mikla
afhroð, sem þjóðin hafði beðið við hand;
ritasmölunina úr landi.
Fornsögur þær, sem komu út á Hólum
árið 1756, hafa oft verið gefnar út síðan.
Og nýverið komu fimm þeirra út á vegum
Hins íslenzka fornritafélags í vandaðri út-
gáfu Jóhannesar Halldórssonar: Kjalnes-
inga saga, Jökuls þáttur Búasonar, Víglund-
ar saga, Króka-Refs saga og Þórðar saga
hreðu. Hinar sögumar frá 1756 eru hér ekki
með, enda hafa suinar þeirra komið áður
út hjá fomritafélaginu, en hins vegar er hér
í þessu bindi tveim bætt við: Finnboga sögu
og Gunnars sögu Keldugnúpsfífls. Allt eru
þetta hinar læsilegustu sögur, eins og al-
þjóð mun kunnugt vera.
Hólamenn árið 1756 voru í engum vafa
um tilgang útgáfunnar, enda var þá mik-
ill hörgull á góðum bókum prentuðum, og
auk þess urðu menn þá mjög að treysta
á handrit við sagnaskemmtunina. Því má
skjóta hér að um útlendar útgáfur íslenzkra
fornsagna, að þær höfðu að sjálfsögðu lítil
áhrif hér á landi, enda voru þær bæði dýrar
að verði og auk þess lítt sniðnar við hæfi
sagnaskemmtunarinnar. Um tilgang fom-
ritafélagsins horfir öðruvísi við. Nú emm
vér frjáls þjóð, og enginn getur bannað oss
að lesa fornritin. Og afstaða Dana til ís-
lenzkra fornsagna hefur jafnvel breytzt svo
mikið síðan á 18. öld, að nú fá útgefendur
leyfi til að nota gömul skinnhandrit, sem
forðum voru numin úr landi og voru út-
gefendum því ekki tiltæk. Allt þetta sýnir
miklar framfarir í viðskiptum þjóða. Og nú
þarf ekki að óttast, að þjóðin þoli lestrar-
hungur, þótt einstaka fornsögur komi ekki
út í bókaflóðinu. Fornsögur vorar hafa því
ekki jafnbrýnt erindi til þjóðarinnar nú á
dögum og þær höfðu fyrir tveim öldum. Þá
höfðu þær ekki eignazt keppinauta á borð
við skemmtisögur Jóns Trausta, Einars
Iíjörleifssonar, Halldórs Kiljans Laxness
eða Ólafs Sigurðssonar. En allt um það
munu þó margir lesa sögurnar enn, og er
það vel, því að þegar íslendingar em hætt-
ir að lesa sögurnar, eru þeir á góðum vegi
með að glata þjóðemi sínu.
Sögumar í hinu 14. bindi íslenzkra forn-
rita eru einkum skemmtisögur, eins og raun-
ar flestar íslendinga sagna og annarra forn-
sagna vorra. Þó er auðséð af útgáfunni, að
Jóhannes Halldórsson hefur ekki haft
skemmtunargildið eitt í huga, og eykur það
mjög á gildi bókarinnar, hve ítarlega hann
hefur ritað um mannfræði þessara sagna
(ég kann þó ekki við allar þessar athuga-
semdir neðanmáls um menn, sem eru ekki
nefndir í öðrum heimildum, því að slíkt er
óþarfa smátíningur), staðfræði, handrit,
eldri útgáfur, samband þessara sagna við
aðrar sögur og margt annað, sem hann
skrifar til skýringa og fróðleiks. Sumar at-
hugasemdimar em þó á þá lund, að lesend-
um gæti til hugar komið, að útgáfan sé gerð
handa útlendingum. Það virðist til að
mynda vera óþarft að skýra merkingu orðs-
ins þjóðsmiður. Ég veit ekki betur en þetta
orð sé enn næsta algengt í daglegu máli á
íslandi. En slíkar aðfinnslur rýra lítt hið
vandaða verk Jóhannesar.
Örðugt er að skilja, hvers vegna fornrita-
félagið skipar þessum sögum sér í bindi, því
að þær eru úr ýmsum hémðum landsins og
yfirleitt hefur sögunum verið raðað eftir
235