Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Side 23

EINSTAKLINGSHYGGJA — FÉLAGSHYGGJA
Reynslan af starfsemi Máls og menningar sýndi það ótvírætt, að alþýðu
manna er engu minni hagur aS því aS bindast samtökum á menningarsviðinu
heldur en á sviði kjaramála og stjórnmála. Segja má jafnvel, að því aðeins sé
að vænta góðs árangurs af starfsemi stéttarfélaga og stjórnmálaflokka alþýðu,
að fyllsta rækt sé lögð við menningarmálin. ÞaS hefði því mátt ætla, að al-
þýðan hefði haldið áfram að efla Mál og menningu svo sem hún gerði svo
rösklega í upphafi. Þá hefði félagið getað færzt enn stærri viðfangsefni í fang
og mundi nú á aldarfjórðungsafmæli sínu telja tugi þúsunda félagsmanna.
Því miður hefur raunin ekki orðið sú. Mál og menning hefur oft orðið að
sníða sér þrengri stakk en félagiS hefði viljað, og meðlimaf j öldinn hefur ekki
aukizt um alllangt skeið. Það er lærdómsríkt að athuga orsakir þess.
Hafi nokkur vafi leikið á því að alþýðan væri á réttri braut, er hún tók að
byggja upp sjálfstæða menningarstarfsemi, tók auðstéttin af öll tvímæli um
það með viðbrögðum sínum. Á fyrstu árum Máls og menningar tók hún að
dreifa gjafabókum meðal almennings á kostnað ríkisins í því skyni að gera
hann fráhverfan hinu unga alþýðlega menningarfélagi. ÞaS tilræði bar ekki
tilætlaðan árangur. SíSar var gerð önnur atlaga og stofnaS útgáfufélag fyrir
almenning, að þessu sinni með heilt hernaðarbandalag að bakhjarli. Vera má,
að það hafi einhverja glapið, en meginástæðunnar er annars staðar að leita.
MeS hernáminu í byrjun stríðsins urðu snögg umskipti á vinnumarkaðin-
um og þar með á afkomumöguleikum almennings. Allt í einu bauðst yfirfljót-
anleg vinna handa öllum, eftirvinna, næturvinna. Eftir atvinnuleysi og mjög
lág laun þeirra, sem atvinnu höfðu, var margur orðinn illa haldinn. Það er
naumast ofmælt, að almenning hafi vantað allt til alls. Menn gripu fegins
hendi tækifæri til að fullnægja brýnustu þörfum og spöruðu sig hvergi.
Margir lögðu nótt við dag til að koma sér úr skuldum, fata sig og sína og
fæða sómasamlega. Og þegar brýnustu þörfunum var fullnægt, tóku við önn-
ur verkefni: menn langaði til að veita börnum sínum framhaldsmenntun og
bæta þeim upp margt það, sem þau höfðu orðið að fara á mis við á kreppu-
árunum. Menn reyndu að veita sér rýmra húsnæði, kannski lítils háttar munað
af einhverju tagi. Þarfirnar og óskirnar voru óteljandi, og árin liðu. Efna-
hagur almennings tók stakkaskiptum til hins betra. En á þessum árum var
lítill tími afgangs hjá mörgum til félagsstarfsemi og bóklestrar. Og kannski
fannst mönnum hin ýmsu samtök alþýðunnar ekki eins ómissandi brjóstvörn
og áður. StríSinu lauk, og enn var sjónóg atvinna. Menn lögðu í nýjan kostn-
að, t. d. húsbyggingar, og það varð æ ríkari hefð, að menn leystu efnahags-
vandamál sín hver út af fyrir sig, ekki í félagi. Einstaklingshyggjan, sem áður
293