Tímarit Máls og menningar - 01.07.1977, Side 18

Tímarit Mdls og menningar
því að verkefni þess eru mörg og stór. Þegar litið er til baka, sýnist sá
vandi, sem á sínum tíma varð hvatinn að stofnun Máls og menningar,
hafa verið næsta smár borið saman við þann, sem nú blasir við. Auk
þess sem alvarlegar hættur steðja að þjóðinni í pólitískum og efna-
hagslegum efnum, á forn menningarhefð hennar líka í vök að verjast.
í kjölfar heimsstyrjaldanna tveggja hefur fylgt kreppa á menningar-
sviði á vesturlöndum og þó miklu dýpri eftir hina síðari. En um Island
er sá munurinn, að eftir fyrri heimsstyrjöldina færðist ný gróska í bók-
menntirnar, svo að þær risu í nýja hæð, en hins vegar hefur síðari heims-
styrjöldin greinilega haft lægð í för með sér. Enda þótt ýmis ágæt
skáldverk hafi komið fram eftir stríð, er hitt þó meira einkennandi,
hve sú kynslóð, sem mótaðist á stríðsárunum og eftir þau, virðist fálm-
andi og eiga erfitt með að finna sjálfa sig. Hún er alin upp í skugga
atómsprengjunnar, og við henni blasir mengun, sem tortíma mun heim-
inum með sama áframhaldi. Eldri kynslóðin kann engin ráð við þess-
um hættum eða virðist í öllu falli vanmegnug að mæta þeim. Yngri
kynslóðin kann ekki heldur nein ráð. Henni stendur ógn af þeim heimi,
sem hún á að erfa. Enginn getur láð henni, þó að hún ei æpi eftir nót-
um. Það er vanrækslusynd Máls og menningar eða andvaraleysi að
ræða ekki við hana vandamál hennar í stað þess að klappa henni á
kollinn. Og þó er ekki úrhættis enn.
Kristinn E. Andrésson minntist oft á Fjölni og Fjölnismenn, er hann
vann að því að reisa nýtt bókmenntafélag. Honum var ofarlega í huga,
að hið nýja félag yrði verðugur arftaki Fjölnismanna. Ekki smátt hugsað.
Hann vildi brjóta ungum snilldarhöfundum, sem fáir lásu, leið til þjóðar-
innar. Hann dreymdi um, að Mál og menning yrði hvati að nýju bók-
menntasumri, þar sem saman færi rækt við forna hefð og veður af
heimsbókmenntum samtíðarinnar. Kristinn gekk sjálfur fyrstur fram
fyrir skjöldu, sannfærður um, að hans bókmenntamat væri rétt. Hann
lagði alúð við hin grænu trén, en hjó kalviði óvægilega. Margir kveink-
uðu sér, og aðrir risu öndverðir. Það stóð mikill styr um Kristin Andrés-
son. En hans grænu tré reyndust græn. Það er þegar orðin saga, að
íslenskar bókmenntir náðu einum af sínum tindum um miðbik tuttug-
ustu aldar og reyndar ekki aðeins hvað varðar einstaka snillinga, heldur
líka fjölbreytileik. í þessu átti Kristinn drjúgan þátt, og þar var hann í
bland við Fjölnismenn. Jónas Hallgrímsson var ónotalegur við Sigurð
Breiðfjörð, einum um of, segjum við nútímamenn, en gagnrýni hans
128