Tímarit Máls og menningar - 01.07.1977, Blaðsíða 92

Tímarit Máls og menningar
Það eru ekki einungis þjóðfélög Vestur-Evrópu sem átt bafa í kreppu
sem leitt hefur til pólitískra árekstra. I Austur-Evrópu eykst innri spenna
augljóslega. Hvert er mat þitt á þróuninni í Austur-Evrópu, einkum í
Ijósi uppreisnarinnar í Póllandi í fyrrasumar?
Astandið í löndum Austur-Evrópu er mjög dramatískt því kreppan
þar er mjög keimlík þeirri sem herjar á Vestur-Evrópu. En meðan krepp-
an í Vestur-Evrópu leiðir til eflingar vinstrihreyfingarinnar, til aukinn-
ar gagnrýninnar vitundar, framkalla sömu einkenni ekki sömu þróun
í löndum þar sem alræði ríkir og engin sjálfstæð, fagleg skipulagning
á sér stað, og þar sem forystan kallar sig sósíalíska í þokkabót. Samt
sem áður er vilji fyrir hendi meðal verkalýðsins til að verja sig gegn
því að verða fórnarlamb kreppunnar og að þurfa að axla byrðarnar. Þetta
kemur greinilega fram í Póllandi en það er einnig fyrir hendi í hinum
löndunum þótt það birtist ekki á sama hátt. En aðstæðurnar eru ekki
þannig að pólitísk skilyrði séu fyrir því að skapa nýjan valkost við
ríkjandi kerfi. Uppreisn pólskra verkamanna er uppreisn gegn því að
taka á sig byrðar kreppunnar, gegn því að fórna sér, því það ríkir mikill
félagslegur ójöfnuður í Póllandi, þar er til vellauðugt fólk. Pólskur
verkamaður skynjar þetta, á sama hátt og ítalskur stéttarbróðir hans
gerir það. Fólk samþykkir ekki orðalaust að þeir sem framleiða og erfiða
mest skuli fá minnst í sinn hlut af neyslunni. A Spáni t. d. varð andófið
gegn arðráninu til þess að verkamannanefndirnar urðu til og með þeim
varð pólitísk vígstaða vinstrihreyfingarinnar öll önnur og betri. I Pól-
landi eru skilyrði fyrir svipaðri þróun mjög slæm. Því ef menn krefjast
sósíalisma fá þeir það svar að hann sé þegar fyrir hendi. Með öðrum
orðum skapast aðrar pólitískar aðstæður þar sem röksemdin er sú að
ekki hafi tekist að framkvæma sannan sósíalisma.
Þetta stangast þó ekki á við þá staðreynd að þjóðfélagsfyrirbærin eru
mikilvægari en túlkun þeirra. Þegar kerfið splundrast í Póllandi eða
annars staðar í Austur-Evrópu verða það kröfur og þarfir verkalýðsins
sem koma upp á yfirborðið og þær eru mjög áþekkar þeim sem við
þekkjum frá Vestur-Evrópu. Megininntak þeirra er að hafna ákveðinni
gerð af þjóðfélagslegri verkaskiptingu, ójöfnuði í dreifingu lífsgæðanna
og framleiðsluháttum sem byggja á geysilegri sóun í stað réttlætis. Því
þessi þjóðfélög eru ekki byggð á vitrænum eða skynsamlegum grund-
velli og þess vegna eiga þau í kreppu. Hún er hins vegar augljósari nú
en verið hefur.
202