Tímarit Máls og menningar - 01.07.1977, Blaðsíða 42

Tímarit Máls og menningar
við. Þannig kemur brotalöm í samfélag og veikir alla byggingu þess
uns úr er bætt. Akvörðunin sem alþingi tók 30. mars 1949 var þess konar
griðrof sem hafa sett svip á allt íslenskt þjóðlíf upp frá því. Griðrofin
voru ekki nógu grimmileg til þess að reglur fulltrúalýðræðisins brystu,
en þrýstingurinn setti á þær örlitla sveigju rétt x svip. Framhjá þessu
atriði er gengið þegjandi í bók Baldurs og Páls Heiðars. Þar vantar
kannski mest upp á að mynd þeirra sé full og sönn.
VII
Niðurstaða mín verður sú að bókin sverji sig rækilega í ættina að því
er varðar afstöðu til málefna, enda ekki annars að vænta. Engu að síður
má fræðast um margt af henni ef hún er lesin með gætni og athygli.
Það er þannig fullrar athygli vert að sjálfstæðismönnum skyldi verða
einna fyrst fyrir að leggja drög að slagsmálaliði þegar þeir fóru að
undirbúa inngönguna í bandalagið. Sú liðsöfnun var ákveðin og hafin
strax um miðjan febrúar, mánuðum áður en formlegt tilboð barst um
aðild (bls. 148). Síðan Ienti þessi undirbúningur í höndum manna sem
virðast hafa gengist ekki lítið upp í hlutverki sínu. „... áhuginn og
spennan var svo mikill [svo] að menn eirðu ekki heima hjá sér------
er haft eftir einhverjum þátttakanda (bls. 187). Þessar upplýsingar gefa
vissulega nokkra mynd af því hugarfari sem ríkti í herbúðum sjálf-
stæðismanna. Þeir átm sér ills von frá upphafi og stefndu síst af öllu
að eindrægni.
Einnig leiðir bókin í ljós að ekki komu nærri því öll kurl til grafar
í málarekstrinum eftir óeirðirnar. Sósíalistum virðist hafa tekist að halda
ýmsu leyndu sem dómarar hefðu gjarnan viljað vita. Ekki lítur út fyrir
að dómar hefðu fallið verulega á annan hátt þó að allt hefði komið
fram; þó skal ég ekki segja nema það hefði verið notað gegn Sósíalista-
flokknum ef upp hefði komist að hann átti hátalarann sem var notaður
við Austurvöll (bls. 223—24).
Merkilegust er þó líklega frammistaða lögreglunnar eins og hún
birtist athugulum lesanda í bókinni. Fyrst tekur hún við varaliði af
Sjálfstæðisflokknum, meira að segja með tilnefndum leiðtoga. Jafnvel
eftir það virðast forsprakkar Sjálfstæðisflokksins þó hafa haft fingur
með í spilinu um notkun liðsins (bls. 239—40). Hluti liðsins er vopnað-
152