Tímarit Máls og menningar - 01.07.1977, Blaðsíða 36

Tímarit Máls og menningar
að höfundar staðnæmist svo skyndilega að kvöldi 30. mars 1949- Einn
þráður er rakinn áfram í bókarlok allt til 1957. Það er nefnilega endað
á náðun þeirra sem voru dæmdir fyrir óeirðirnar á Austurvelli. Af því
mætti ráða að allt hefði smám saman fallið í ljúfa löð og allir orðið
ánægðir áður en lauk. Þetta er veigamikið atriði af því að síðasti hluti
ritverks skilur að jafnaði mest eftir sig hjá lesanda og veldur því miklu
um heildaráhrif þess. (Lesandi getur vel prófað það með því að ímynda
sér efnisatriði þessarar greinar í annarri röð). Það er kannski of mikið
sagt að hlutdrægni höfunda birtist í þvx að þeir vanræki að túlka um-
mæli sósíalista og vekja athygli á því sem þeir lögðu sannast til mál-
anna. Andstæðingum þeirra eru iðulega gerð engu betri skil. En það
er að minnsta kosti ljóst að einstakar klausur úr þingræðum og Þjóð-
viljagreinum eru lítið mótvægi gegn ýmsu öðru sem nú kemur að.
III
Nokkrum sinnum birtist afstaða höfunda í þeirri mynd sem augljósust
er og því kannski meinlausust, beinlínis í hæpnum túlkunum eða rang-
túlkunum á efnisatriðum sögunnar. Baldur Guðlaugsson hafnar til dæm-
is næsta hvatvíslega þeirri hugmynd að stofnun Atlantshafsbandalagsins
hafi í raun verið útþensla bandaríkjamanna. Af einhverjum ástæðum
virðist hann ekki heimfæra upp á Bandaríkin það stjórnmálafræðilega
lögmál sem hann setur fram í umræðu um útþenslu sovétmanna í Austur-
Evrópu (bls. 19): „Það er eðli stórvelda að breiða úr sér yfir tómarúm.“
Auðvitað eru engin rök í þessu sambandi að benda á andstöðu Banda-
ríkjaþings gegn skuldbindingum við NATO-ríkin, slíkt getur meira að
segja orkað villandi ef fólk áttar sig ekki á að bandaríkjamenn búa
ekki við þingræðisskipulag eins og við eigum að venjast.
Um afstöðu sósíalista í nýsköpunarstjórninni er tekin upp nær orð
rétt setning eftir Þór Whitehead: „... eins og Olafur Thors hafði rétti
lega reiknað var stjórnarsamstarfið sósíalistum mikilvægara en krafan
um tafarlausan brottflutning hersins.“ (Bls. 24—25).1 Þetta er villandi
í því sambandi sem það stendur í bókinni af því að sósíalistar áttu þarna
1 Sbr. Þór Whitehead: Lýðveldi og herstöðvar 1941—46. Skírnic CL (1976), 150.
146